miércoles, 6 de diciembre de 2017

A carta (Verderón 12)

12. A carta.
Xa llevaban un bon pedazo estudiando a carta sin acabar de dar llido miga.
¡Menuda lletra! Y dicen qu'eu escribo mal... –Erguéuse Sara pra estirar as pernas.
A ver. –Movéu un pouco pr'hacia él pano Yayo –. Esto debe ser un "que".
Y esto un "mi" –propuxo Naya, apuntando pr'as primeiras lletras.
Tíamos que ter algo pra escribir, ir apuntando el que vayamos reconocendo.
Pos eu a casa nun vou buscallo –repondéu Sara, contando xa con qu'iban mandarye ir a ella, que pra eso taba dereta.
Nun fai falta que vayas que teño eu. –Sacóu Naya da mochila úa llibretía y un boli –. Nun miredes así pra mín: teño d'esto en todas as mías bolsas porqu'é el que sempre queda y acaba fendo falta.
Cambióu de postura, tirándose al llargo nel tarrén pra escribir coa llibreta ben pousada, procurando quedar tamén al altura da carta pra nun ter que movella máis. Estudióu un bocadín as lletras que xa sabían qué eran y volvéu sentarse, apurríndoye a Yayo os tarecos d'escribir.
Pintas tú miyor qu'eu. –Como el neno mirase pra ella sin entendella, esplicóu –: Saca un dibuxo de cada lletra que vayamos conocendo y despós xa miraremos el que dicen xuntas.
¡Ah, cómo se fixéramos un xeroglífico! –cayéu nel idea da vecía.
Se tuvésemos aquí el ordenador, iba ser máis fácil – queixóu Sara, arrodiyándose al pé de Naya –. Eso parece úa das lletras raras que vein pra fer os títulos....
Pos mira: é verdá. Peró nun creu qu'adelantásemos muito, porqu'estas son pintadas a mao, así que nun tein porqué parecerse... –replicóuye el ermao.
¡Hala! Deixade de discutir y empeza, qu'inda se nos vei fer noite sin saber qué dice a carta.
Buscando as lletras d'úa en úa axina sacaros a muestra de todas as qu'aparecían y xa empezaran a ver pallabras enteras. Sabendo el truco de cómo escribía as lletras foiyes máis senciyo ir reconocendo el que dicía, inda qu'algúa pallabra sacáronla máis pol resto que porque la entendesen.
Acabóu al fin Yayo d'escribir coa súa lletra el que dicía a carta y quedóuse un bocadín lléndola pra sí, antias de llella ás nenas de corrido. Condo acabóu, quedaron os tres callados, buscándoye xeito al qu'acabaran de sentir.
Tan entretidos tuveran que nin conta se deran del malagusto que foran poñéndose pra ver ben a carta, úas, y escribir al mismo tempo, el outro; así que, condo foron erguerse, todos tían aforniguexándo algún pé ou mao. Despós de sacudir y restregar un pedazo, volveron sentarse, poñendo bon cuidao de que nun se yes volvese durmir el corpo.
Inda cavilaron un pouco máis, antias que Naya rompese a falar:
Agora xa sabemos porqué se chama así a casa da Monxa... –Quixo rir.
Y porqué acabóu sendo d'ellos el molín – dixo serio Yayo –. ¿A quén ye podemos perguntar qué ye pasóu al da carta? Porque daqué tuvo que pasarye para que naide la recoyese, vendo qu'a nena xa nun iba volver al molín...
Igual foi que nun quixo recuperalla –propuxo Sara sin tar miga segura del que dicía.
Non: algo tuvo que pasarye. –Callóu un bocadín Yayo, pensando cómo esplicaryes el que taba pensando sin quedar de fato. Volvéu repasar a copia que fixera da carta –. Esto parece un adiós, peró non porqu'ella se meta monxa, ou non solo por eso: aquí dice que xa que nun vei tar él pra que poda escoyer outra cousa, miyor que siga pra monxa y por eso ye da as arras pra qu'entre como señora y non como criada... Qu'esto tampouco lo entendo porqu'as monxas son todas iguales, ¿non?
Paréceme que antias non, dalgúa peli das que ye gustan a má contaba qu'as que nun tían pra pagar as arras entraban de criadas das outras ou algo así –respondéu Naya.
Pos a mín paréceme qu'este era un pouco machista; sóname a: se nun tas comigo, miyor que nun tes con naide, métete monxa... ¡Cómo se tuvese que pidirye permiso a él pra fer el que quixese!
Pos sendo mozos, ou querendo él que lo fosen, igual sí tía que pediryo. –Sacudío a cabeza el ermao –: Inda hoi hai quén pensa que tedes que pedillo al que vos quera...
¡Poden esperar sentados! –saltóu Sara.
Xa mo dirás nus aníos, xa... –Callóu un bocadín –. Ou miyor pra ti que nun te vexa ferye caso a ún d'esos...
Vale, nun empecedes... –cortóu Naya el que tía pintas d'ir ser outra amarrega entre ermaos –. Ten razón Yayo qu'algo raro debero pasar. Y tamén la ten Sara, qu'é como se ye dera permiso, peró é qu'as cousas antias eran así, inda máis qu'agora... Podemos ir falar cos meus bolos y se nun saben nada, igual se yes ocurre a quén perguntar. Sempre van feryes máis caso a ellos qu'a tres mocosos. ¿Vamos?
¿Y cónto vamos ter que contaryes? –quixo saber Yayo.
Miráronse as nenas, Sara encoyéuse d'hombros y Naya respondéu:
Creu que pouco vamos diciryes de novo...
Parece que sempre van un paso delante noso...
Acabaron de recoyer, apagaron a lluz y saliron da casa.
–¿Vamos correndo, nun vayan vernos? –propuxo Sara.
Miyor salimos andando como se nada –respondéu Naya.
Sí, miyor vamos aspacio que, se nos ven, nun pensen qu'andamos as escondidas –aprobóu Yayo –. Peró, tou pensando, qu'igual inda tá el noso bolo na túa casa.
Pos se tá, ou esperamos que se vaya, ou perguntamos igual. Nun creu que vaya ir con contos a naide –dixo Naya tan convencida que naide tuvo máis que dicir.
Condo chegaron a casa de Naya, taban os tres bolos de tertulia na cocía, coas cartas na mao, as tazas del café y os vasíos d'anís de guindas al pé, peró sin fer muito caso de nada maís que del que falaban. Rían con gana al entrar os nenos na cocía:
¡Home, chegaron os investigadores! ¿Qué? ¿Hai cabo pra siguir desfendo el bolorto? –perguntóu inda rindo Pacho.
A eso vimos –respondéuye a neta.
Sentáronse os tres nel escano, al pé de Inés, y sacóu Yayo a llibreta de Naya que guardara él nel bolso. Iba poñerse a buscar a carta, condo el ama ya quitóu das maos:
Nun sabiches –díxoye, pasando ella as foyas hasta dar col qu'escribira el neno y devolverya.
Esto parece un interrogatorio das películas –volvéu rir Pacho.
Miráronlo os nenos pensando cóntas copías d'anís llevarían pra tar tan chisposos:
¿Sabedes porqué el molín veyo acabóu sendo dos da Monxa?
Agora tocóuyes mirarse a os veyos, perdendo un pouco a gana de rir. Al fin, sacudío a cabeza Pacho y respondéu:
Algúa deuda tían os da casa Grande con ellos y al morir el último deixóuyo en paga.
Eu sentín que fora un lío d'amores que nun acabóu ben. –Quixo aportar algo Carlos.
Vosoutros nun tedes porqué sabello –esplicóu a bola de Naya –, peró antias se us mozos se deixaban, el home siguía tendo qué dicir na vida da nena. Y ella obedecer, claro. –Sacudío ella tamén a cabeza –. Contaban qu'ún dos mozos da casa grande, alló condo anduveran os franceses por aquí, encaprichárase da que despós iba ser a Monxa que da el alcume á casa, peró qu'ella quería ferse monxa y ei tuveran porfiando hasta qu'él enfermóu y ella puido fer el que quixo.
Eu sentín – volvéu falar Carlos –qu'ella xa se fora, sin qu'el lo soubese, y aquello acabara de matallo.
Miráronse os nenos, calibrando cónto iban diciryes del que souberan por a carta y acabaron por falar case al tempo:
¿Y...? –siguío Yayo –¿Nun sabedes se sería el molín únde se vían?
¿Y cómo vamos sabello? –perguntóu Inés –: Eso pasóu fai úa pila d'anos y tampouco creu eu que lo anduveran contando por ei...
Tampouco é que nun teña sentido el que decides –pensóu en alto Pacho –. Ser é un bon sito unde verse: escondido y solo, el máis del tempo, que tampouco se molía a cotío... Pero eso seguro que lo perguntáis por algo.
Chegara el momento de callar ou contaryes todo el que descubriran y os tres pensaron que, se nun fose por ellos, máis pollos bolos de Naya que por el dos outros, nun ca se yes iba ocurrir ir revolver nel molín. Coyéu aire a nena da casa y empezóu:
Condo a meu bolo se y'ocurrío qu'igual Román encontrara os cuartos nel molín al amañallo, fomos ver se había algo máis escondido. Contóunos Antón, de condo iba moler col tío de noite, qu'el molín tía escondites nas paredes y volvimos outro día ver se dábamos con ellos. Y dimos. Y encontramos un saqueto atado cun rosario.
Y dentro del saqueto úa carta –interrumpíola Sara, parecéndoye que Naya nun iba acabar nunca de contar –que ten copiada ei Yayo pra poder lleya, que menudo trabayo nos deu saber qué dicía según é d'enrevesada a lletra. ¿Llémosvosla? –perguntóu, querendo coyerye a llibreta al ermáo.
Nun fai falta. Con que nos contedes qué dice, será abondo –respondéu Carlos, mirando el reló da cocía –: Eu teño qu'ir andando y, se non, botaremos aquí hast'a noite.
Pos é úa despedida. Un tal Pedro daye permiso a Sagrario pra que vaya pra monxa y déixaye un rosario y as arras pra que pague a dote nel convento y s'acorde d'él.
Y rece por él –apuntóu Yayo, repasando a carta al tempo qu'iba contándola súa ermá.
Y pídeye perdón por desconfiar d'ella... A saber qué y'irían contando... –siguío Sara –. Y prométeye que nunca vei esqueicella, peró qu'espera qu'ella sí lo esqueiza a él pra que poda cumplir as promesas que vei ferye a Dios y que nun quixo ferye a él.
Como a nena coyía alento pra siguir contándoyes, paróula Inés:
Xa nos femos ún idea. Pedro era el solteiro da casa Grande y Sagrario, a da Monxa.
Y tamén deberon ter a daquén acizañando pol medio –supuxo Naya.
Peró parez qu'ella xa tía el idea d'ir pra monxa, porque nun quixo comprometerse col tal Pedro –volvéu Yayo repasar el que copiara.
É qu'igual ei había muita hestoria –empezóu Inés –: Sagrario nun era de casa probe, peró tampouco tan búa como pra que yes gustase a os da casa Grande ¡y bus eran ellos y os que tían alredor!
El qu'eu nun entendo é qué fía el señorito ese, se tan d'alta era, atendendo el molín –quixo saber Yayo.
Nun creu qu'atendese nasa, maís ben iría ás truitas, qu'ese sí é oficio d'esa xente –respondéu Pacho –. A que sí iría al molín sería ella.
Ou llavar, que por vei taban as pedras del río, aprovechando el augua del banzao –supuxo Inés.
Y tempo yes faltaría ás outras pra sacar contos del encontro – siguío Pacho –: Y se á nena nun y'enchía el oyo, miyor ir pra monxa que verse comprometida con quen nun quixese.
Y máis sabendo qu'os d'esa clase sempre acababan fendo el que querían con quen fose –falóu Carlos.
Pos esta vez parez que nun foi así –recordóuyes Sara.
¡Porqu'el enfermóu y nun podería siguir rondándola! –acabóu Carlos, poñendo a pucha pra marchar –. Vóume, que debe tar búa vosa bola y a esa os disgustos nun la poin mala, poinnos a nosoutros. Nun tardedes muito en vir. Adiós.
Nin tempo yes deu a responderye condo xa salira por a porta, deixándolos rumiando el último que dixera antías de despedirse.
Pode que fose así –empezóu Naya –. Peró daquén máis sabía el escondite pra meter despós os cuartos qu'encontróu Román n'él.
Dicías antias –perguntóuye Inés a Sara – que tamén ye pide perdón por desconfiar d'ella. ¿Podedes ller esa parte da carta?
Buscóula Yayo y lleúla en alto, deixándolos outra vez pensativos:
Tá claro que xa se sabía qu'él quería relacióis con ella; é fácil que tamén soubesen que se vían nel molín y maís d'ún sabería os furaos qu'había n'él, que nun serían os únicos que los usasen –pensóu en alto Pacho.
Peró naide coyéu el saqueto –recordóuyes Naya.
Al morir él, seguro que naide s'atrevéu volver a revolver allí. Inda hoi hai xente que nun quer revolver nas cousas dos mortos, y non por falta de gana –respondéuye el bolo.
¿Y vais dicir agora que por revolver nel furao nun acabaron xuntos Saría y Román? –mosquióuse Sara.
Non, nía, non. Eso xa sabemos –acougóula Inés –que foi por acio de tía bola, qu'esa nun necesita máis artes qu'a mala idea que sempre tuvo.
Ten razón Naya – falóu Pacho –que daquén maís sabía el historia, ademáis de conocer el furao. –Deu úa calada al cigarro –. Ademáis d'esconder allí os cuartos, el molín acabóu sendo dos da Monxa. Por algo sería...
¿Y qué foi da Monxa? ¿Sábese? –perguntóu Yayo, buscando outro filo del que tirar.
Sábese –foi a resposta de Inés.
Y vosoutros tamén saberíades d'ella se mirásedes un pouco por únde andades –rematóu Pacho.
Como os nenos nun soubesen de qué yes falaban, deu outra calada el bolo, antías d'esplicarse:
El único pantión del camposanto desde pueblo é el da Monxa.
¿Y tú acórdaste que, condo eramos nenos, sempre tía un ramos de lirios por el cabodano? –perguntóuye Inés al sou home.
Por condo, nun sei, peró sí m'acordo de verye flores novas algúa vez que fora de monaguillo a enterrar a daquén. Eu nun andaba mirando as tumbas por ei... –Apagóu el cigarro.
Eu tampouco, peró esa sempre me chamóu el atención y máis verye esas flores, que daquella eran ben raras por aquí.
¿Qué son os lirios? –quixo saber Yayo.
Miráronse as muyeres coa cara de "xa tá el home que nun sabe de qué fala" que ye fixo rir al bolo:
¡Qué ben aprendedes úas d'outras!
Pra mín qu'eso nace con ellas. Peró: ¿queredes dicirme cuáles son?
Esas rosas que salen nun peteiro d'úa cana llarga al acabar el vrao –esplicóuye Naya.
Quedóuse pensando Yayo:
¿Y na más las hai rosas?
Na máis. As de colores son de san Xuan y salen en fial. Y son gladiolos –respondéuye el ermá.
Varas de san Xosé, chamámosyes por aquí antias –apuntóu Inés.
Y despós d'esta clase de xardineiría, ¿por qué lo perguntas? –quixo saber Pacho.
¿Unde había esas flores? Porque se nun eran mui comunes...
Nel xardín da casa Grande –responderon al tempo os bolos de Naya.
É fácil saber quén las poñía... –supuxo Pacho –. Y eu sí sei porqué os da casa nun las quitaban.
Miraron todos pra él, esperando que lo disese, y fíxoyes un pouco de rabiar antias d'esplicarse:
Nun m'acordo nel enterro de quén, taba ún dos ermaos que quedaban da Monxa y outro dos que taban perguntóuye porqué deixaban que ye poñesen flores os da casa Grande á súa ermá y el outro respondéuye que mentras yas puxesen, nun esqueicían a promesa que nun cumpliran.
Ei debéu haber máis que mariaxe –comentóu Inés.
Nun sei qué houbo ou deixóu d'haber, peró el molín acabóu sendo dos da Monxa y algún eiro y monte tamén cambiaron de maos. Agora a pergunta é: ¿qué vais fer con eso qu'encontrastis?

Hoi xa nada, que temos qu'andar pra casa. Xa mañá falamos. –Erguéronse os dous ermaos pra marchar –. Ei che queda todo, que xa tará bola outiando se nun chegamos hoi.

jueves, 16 de noviembre de 2017

El saqueto. (Verderón 11)

11. El saqueto.
Despós de pasar toda a tarde dándoye voltas, al fin decidío nun dicirye nada al bolo del qu'encontraran nel molín, que ben sabía ella que se yo dicía, col sabicheiro qu'era, iba ferye abrir el saqueto y nun ye parecía a ella ben fello sin tar os outros dous delante, ou, a lo menos, Yayo, que como Sara siguise tan repunante como a víspora quedara el ermao en nun dicirye nada e ir él solo a casa de Saría al hora da sesta, qu'allí quedaran pra ir mirar qué tía dentro el saqueto.
Taba el día barruceiro y sin gota de brisa qu'erguese el cerzo condo Naya iba salir pral escola, remoloniando a coyer el parauguas y ter que vistir el chubasqueiro, atarrecendo d'ir andando hasta a parada del bus:
Acaba, nía –apuróula a madre–. Apúrrote eu de paso que fer ús recaos.
Tuvo nun tris de dicirye que non pra ver a Sara antias de clase, peró pensóulo miyor y subío al coche case contenta d'aforrar el paseo, qu'al amiga xa tendría ocasión de vella sin necesidá de moyarse. Y axina la tuvo:
¿Nun é esa Sara? –perguntóuye súa madre, pitándoye xa al outra nena.
Nun tuvo qu'insistir pra qu'embarcase Sara nel coche:
Bús días. Gracias por parar; col día que tá, apetece pouco ir andando.
Xa, por eso vou llevarvos. Tía que coyer el coche y tanto me daba ir agora como máis tarde, así apúrrovos de paso al escola. Ben pouco me prestaba a mín ir pral escola andando condo chovía y pasar despós toda a mañá col huméda pegada al pelo y á roupa... Con este día, al recreo nun saldredes, ¿non?
Llevamos sin recreo nun sei cónto tempo col bon de preparar a festa de fin de curso... –queixóu Sara.
Vaya, nía. Tamén é el última que vais fer: que quede ben despedida el escola... Porque aprobarás todo, ¿non?
Aprobo, con pior nota que Naya, peró aprobo –cabecióu contenta.
Xa dicía eu que mui ceibes andábades xa estos días...
Tan fendo recuperacióis y os que xa aprobamos abondo temos con preparar decorados y ensayar...
Xa cho dixera eu, má –entonóu Naya a queixa de que nun ye fía caso–. Despós qués que che cunte cousas y nun m'escuitas...
Miróula súa madre y chingóuye un oyo:
Como nun tais na misma clase igual nun ibades al mismo paso. Peró sendo así, igual acabades col misterio das monedas antias de San Xuan –como as nenas nun respondesen, insistío–, porque el aniyo de Román aparecéu, ¿non?
Aparecéu, sí –dixo Sara sin muito agayo.
¿Y por qué temos qu'acaballo antias de san Xuan? –quixo saber a fiya.
¡Boh, é un falar, nía! –ríose antias de siguir–. Como dicen que é noite de encantos y meigayos... Hala, chegamos: fede algo de provecho –despedíolas na porta del escola.
Baxáronse as nenas rumiando a resposta que yes dera a muyer, sin convencellas miga:
¿Tás contándoye a túa madre conto femos? –perguntóu un pouco amozquiada Sara.
Sí, nía, cóntoye todo... –como nun tuvese segura de qu'el amiga coyese el ironía, añadío–: Tanto como tú á túa. Os qu'igual sé que cuntan algo son os bolos, pra que nun s'esmola condo andamos pol monte y nun acabamos de volver...
Encoyéuse d'hombros el outra nena:
Muito medo téin a perderte... –pra que nun la entendese mal, esplicóuse– os da casa nun llevan de conta únde vamos hasta a noite, salvo que teñan algo que mandarnos...
Mui cedo vides oi. –Salíoyes escontra d'ellas un peteiro de nenas que xa taban nel pasiyo del entrada, acabándoyes a charla.
Siguía barruzando al hora da sesta, así que metéu a mochila que tía preparada coas cousas núa bolsa de plástico y botóu a andar pra casa de Saría. El que na bici era medio minuto de camín, chovendo, de catiuscas y col parauguas y a bolsa nas maos, fíxoseye llargo abondo. Y máis condo, xa chegando, sentío que ye chistaban sin ver dúnde:
¡Nun te pares ei! ¡Vei por detrás, qu'entramos por a corte!
Al fin vío a os dous ermaos asomados núa rendixa aberta nas contras del que debía ser el comedor. Miróu alredor a ver se la vía daquén y cruzóu el prao camín da porta da cuadra, pensando que menos mal que puxera as botas de goma según taba de moyada el erba alredor da casa. Condo chegóu, xa ye tían aberta un pouco a porta pra que pasase y volver zarralla al punto.
Ocurríosenos vir por detrás pra que naide nos vise na porta principal...
¿Quén vei tar oi outiando por ei col día que tá?
Por se ascaso... ¿Traes todo? –Sacóu a mochila da bolsa y abríola pra que mirasen dentro–. Vamos pral cuarto de baxo.
Taban acomodándose nel tarrén condo sentiron escarabiyar na porta. Apagóu a lluz Yayo y quedaron os tres escuitando sen case alentar. Al cabo sentiron abrirse a porta y us pasos pararse nel entrada como se quen fose, nun acabase de dicidirse a pasar hasta que, al fin, chegóuyes un suspiro quedo y el ruido da porta al pecharse por dentro. Despós, ús pasos casados pol pasiyo y a chave da lluz da cocía predéuse con un rellustro que yes fixo recular nel sou escondite. Nel contralluz reconoceron os ermaos al bolo coa pucha a medio camín da cabeza, como se tuvese saludando a daquén qu'ellos nun alcanzasen a ver:
Aquí tou porque nun sei xa únde buscar acougo... –sentíronlo falar quedo y callar como s'esperase resposta.
Quitóuse da porta antias de volver falar:
Xa sei quenun se me perdéu nada aquí, peró paréceme que nesta casa inda queda algo da túa calma, d'esa gracia que tías pra encontrarye chiste ás situacióis máis enrevesadas y as ideas piores que se ye ocurrían a túa ermá... Y que, agora que nun tás, inda se ye ocurren piores. Ou a mín párecemo.
Antias que puidesen paralla, salío Sara escopetada camín da cocía:
¡Ah, non! ¡Aparecidos sé que non!
Entróu como úa tromba, dándoye un susto al bolo que lo deixóu máis blanco qu'os azulejos da parede, féxoye soltar a boina que tía entr'as maos y abrir úa cuarta a boca como se nun fose quén a coyer alento. Y nun cayéu él tamén porque taba sentado na soleira da ventá.
¿Peró? ¿Qué fedes vosoutros aquí? –alcanzóu a perguntar un bocadín despós, alentando inda con forza pra recuperarse del susto–. ¡Demo de nenos!
Perdona, Bulito, –disculpóuse Yayo–. Xa sabes cómo é ésta: nun las pensa antias de fellas...
Baxóu el aludida a cabeza, percatándose del susto que ye dera al bolo por fer caso a os contos de medo da bola, tan metidos los tía nel maxín que nin conta se dera del que fía. Vío a pucha del bolo nel tarrén y recoyéuya:
Perdona, Bulito. Nun sei qué me deu...
Miróula con pena el bolo, coyendo a boina y de paso a mao da nena:
Eu sí que lo sei: as proximadas de túa bola. Eso foi el que che deu. Tanto falarvos d'aparecidos, bruxeirías y todas esos contos... –Tiróu da nena pr'hacia él, sentándola nas pernas–. Nunca vin ningún aparecido nin creu que los haxa. Peró nesta cocía tomábase un café ben bon con búa compaña y miyores risas, que búa falta nos fían a Saría y a mín despós de tar toda a mañá sentindo rumbar a túa bola... –Sacudío con pena a cabeza el bolo, antias de siguir–. Y agora, sin café nin Saría, sigo vindo as veces fer memoria d'aquellas tardes y das risas y pensar cómo sería a vida cambiando algún detayín...
Abrazóulo a neta y perguntóuye quedo:
¿Nun fuche feliz?
Encoyéuse d'hombros el bolo, copiando a costumbre da neta:
Fun, supoño, d'algún xeito ou d'algún momento; nun me queixo... Peró paréceme que se as cousas fosen d'outro andar, a nosa vida tamén iba ser outra... –como os nenos lo mirasen sin entendello, añadío–: ¡Cousas de veyos que queren volver vivir a vida! Y vosoutros, ¿qué vides fer aquí?
Como tá chovendo, ocurríosenos vir enredar nesta casa: aquí nun contábamos estorbar a naide... –respondéu Yayo sin mirar siquera pras nenas pra que nun houbese duda del que dicía.
Y nun estorbades. Eu marcho. –Puxo a pucha y féxoye erguerse á neta–. Se andades por riba, tede cuidao que nun creu que té mui seguro el piso... ¿Déixovos a chave ou salides por unde entrastis?
Saldremos por a corte miyor. Por se tá taliando Bola –respondéu el neno, quitándose da porta pra qu'el bolo salise da cocía.
Se vas hasta casa, –apuróuse a dicir Naya, véndolo irse tan gacho–, seguro que tán meus bolos botando a partida na cocía y allí sí hai café y con quén falar...
Déuye Sara un piyizco nas costas pra que callase, nun fose amormiar máis al bolo recordándoye el que tía esperando na casa: seguro que Bola xa lo botara en falta y andaba taliando únde podía tar, tan esmolida como cabriada por nun saber únde iba.
Pos igual vou que, total, seguro que Pepa xa ten el forno prendido y tanto me ten ir agora como máis tarde... Adiós, nenos. Y tede cuidao únde pisades.
Foise Carlos deixándolos al fin solos pra mirar qué había nel saqueto qu'encontraran nel molín. Acomodáronse outra vez den comedor, nun fose verse a lluz da cocía por algúa regandixa y vese daquén sabichar qué pasaba; y valleiróu Naya a mochila nel tarrén.
Sacóu as caxas, el paquete de cartas y el saqueto del molín, case con medo del que podía fer Sara condo vise que lo trouxeran despós de todo el que porfiara ella a víspora pra que lo deixasen nel furaco unde taba. Tamén Yayo taba tan parao que cuase parecía que nin alentaba, mirando a ver qué fía súa ermá:
Xa sabía eu que lo trouxérades –dixo con media risa bailándoye na boca–. Xa que tá aquí, miraremos qué é... – Espurrío a mao pra coyello, peró, antias de tocallo siquera, cambióu d'acordo–. Miyor desempaquétalo tú, Naya, que teis máis maña que nosoutros pra estas cousías.
Tocóuye agora rir al amiga, sabendo que tanto era el cuidao que poñía ella coas cousas dilicadas, como el medo que ye volvera de sopetón á vecía a andar revolvendo cousas veyas. Coyéu el paquete y, antias de poñerse a soltar el rosario que lo ataba, miróulo con parsimonia.
Era un pedazo de llenzo envolto fendo un saqueto sin costuras y zarrado col rosario alredor fendo úa cruz. Debía llevar tanto tempo escondido qu'as mayas entre as contas pegáranse á tela, así qu'iba ser difícil soltallo sin romper el rosario ou el saqueto. Con esas y todas, foi erguendo pouco a pouco as mayas, despegándolas con tento.
Condo era novo, debera ser ben guapo aquel rosario: as contas parecían de nácar y dalgúa inda se ye conocía que querían parecer rosas. As mayas nun taban ferruyentas; parecían magorentas y unde mancharan el saqueto, tiraba máis a azul ou verde qu'al marello del ferruyo.
Al fin, alcanzóu a sacer el rosario entero:
Era ben guapo pra deixallo pudrir nun molín... –valoróulo Sara, pasándolo entre os didos con tento.
Pos sí. Y caro –apuntóu Yayo: –Parece de plata, según che tá pintando os didos.
Mentras ellos falaban, estudiando el rosario, Naya dábaye voltas al saqueto sin acabar d'atreverse a abrillo. Algo dentro seguro que tía; nun era solo a tela doblada porque, se lo apertaba algo, ruxía como a foya seca. Igual había úa carta dentro y xa taba pensando cómo sacalla sin estropialla máis del que tuvese pra poder llella.
Nun parece que naide lo abrise, ¿non? –perguntóuye Yayo, vendo que nun se dicidía a desfer el paquete.
Igual nun lo viron condo encontraron as monedas –respondéuye.
Ou igual col allegría d'encontrar os cuartos nun buscaron máis –opinóu Sara, pousando el rosario nel pico da caxa das arras.
Tampouco sabemos se foi nese furao unde los encontraron.
¿Pos inda iba haber máis? Seguro que taban os cuartos delante y Román nun miróu se había algo máis dentro –insistío el ermá.
Se taban os cuartos ei ou non, eso nun lo sabemos, como nun haxa aquí dentro algo que nos lo diga –respondéu Naya, xuntando ánimo pra desenvolver a tela.
Y qu'esplique porqué deixaron un rosario tan caor nun furao d'un molín. ¡Deixa de darye voltas y ábrelo xa! –saltóu Yayo, perdendo a pacencia.
Coyéu alento Naya y empezóu a tirar del cabo da tela, por unde a cruz del rosario fixera de broche. El llenzo taba doblado en dous y al son dos sous dobleces, foi estendendo el papel que, tal como ye parecera palpando, tía dentro. Condo acabóu de desdoblallo encontróuse con qu'el llenzo era un pano cuas iniciales bordadas y el papel úa carta que, por as trazas, nunca chegara a ser llida.
Pousóu nel tarrén con todo el cuidao el pano coa carta según taba, procurando nun movella, nun fora ser que se desfixese en cinza, como sentira dicir que yes pasaba ás cousas mui veyas, acabando d'estirallos tirando a pouquíos del pano. Condo parecéu que xa nun alisaba máis, cambiaron os tres de posición, al son del mismo acordo, pra ver ben a carta.

jueves, 24 de agosto de 2017

El molín (Verderón 10)

Outro día máis al hora da sesta saliron os tres amigos coas bicis, esta vez camín del río dos molíos. Hasta que nun deixaron as bicicletas nel empezo del atayo que baxaba al molín veyo nun se yes ocurrío botar contas de cómo iban entrar nel molín:
- Porqu’a porta taba ben zarrada... – comentóu Naya.
Ríose por baxo Yayo, qu’iba delante abrindo camín:
- Eso é secreto dos pescadores de río.
- ¿Y sábeslo tú? Pouco secreto é, entoncias... – pinchóulo el ermá.
- Xa mo dirás condo volva llevar truitas pra ciar – replicóuye un pouco mosquiao el neno.
- ¿Y por qué tedes el secreto os pescadores? – quixo poñer paz Naya.
- É unde guardamos os apareyos pra nun andar pasiándolos todos os días na temporada de pesca. A verdá é – pensóu un pouco, chegando xa xunto al molín: - que nun sei por quén nos chegóu el permiso pra usallo nun el secreto da chave... A mín enseñóumo tou padre – díxoye al amiga.
- Por eso tá tan cuidao: coa porta nel sito y sin muitas faltas nel techo. Y eso que ye chaman molín veyo... – pensóu en alto el ermá.
- É veyo porque debe ser el primeiro que se fixo y, según dixo Pacho, mui ben nun debía tar condo a guerra se nun lo declararon y naide botóu conta d’él... – volvéuse Yayo pr’hacia porta, pegándose a ella pra qu’as nenas nun visen el que fía.
- ¿Qué hai que mexarye pra que abra? – río Sara, vendo a postura del ermao.
- Non, llista – volvéuse el neno con úa chave abondo grande entre as maos: - Taba coyéndola y nun esperéis que vos diga dúnde la saquéi.
- Boh, nun fai falta – miróulo con sorna a vecía: - Hai úa pedra que se saca y ten vano detrás pra meter a chave... – miróula desconfiao el neno: -A chave veya da nosa bodega tamén se guardaba así.
Abrío al fin a porta el chaval y quedáronse os tres nel umbral mirando el qu’había dentro: al llargo da parede que nun ocupaba el molín había un banco, úas perchas y cestas y cañas deretas nus soportes. El molín taba llimpo y sin traza de farina.
- Pos é verdá que lo tedes cuidao – concedéu Sara.
- Supoño que condo os da Monxa quixeron usallo pra moler de tapao, amañaríanlo algo... – callóu de golpe Yayo: - Igual foi entoncias condo Román encontróu as monedas: se trabayaba pra ellos, seguro que ye tocóu axudar a botar a andar el molín y poñello en facha pra usallo.
Miraron outra vez pral molín con máis esmero, buscando señas de obra nova nas maderas ou nas pedras y hasta nel techo. Foron arrimándose, abrindo os caxóis da farina, y hasta Yayo probóu a mover el guindastre d’erguer as pedras pra picallas, sin dar con nada que yes axudase a ver únde siguir buscando.
Acabaron sentaos nel banco dos pescadores sin saber únde máis mirar:
- Tíamos que ter daquén que nos contase os trabayos que se fían pr’apoñer el molín – pensóu en alto Naya.
- ¿Y tú pensas que queda daquén que sepa y quera axudarnos? – queixóu Sara.
Nese intre daquén empuxóu a porta que deixaran chegada y nel vano perfilóuse a planta d’Antón, cargado con cesta y xotas:
- ¿Pos qué fedes aquí? ¿Tais estudando el molín? – paróuse na porta vendo a os nenos sentaos y sin nada entre as maos.
- Algo así – respondéu Yayo, erguéndose pr’axudarye a meter dentro os tarecos que tría: - ¿Qué vas preparar apareyos novos?
- Vou cambiaryes os mangos ás sacadeiras, qu’el que trouxo esos compraos nun sabía cónto pesan condo teis que manexallas cúa mao sola... –pousóu a cesta nel tarrén y quedóuse parao mirando con pena el molín: - ¡As noites que teño pasadas aquí condo era neno, sentindo os contos que me contaba meu tío mentras molía...! Y d’ei tamén ven a mía afición a pescar truitas – río al fin.
Miráronse os nenos querendo rirse:
- ¿Y podes contarnos cómo poñía a andar el molín? – siguío perguntando Yayo.
- Podo, peró nun vei andar. Tá el banzao sin augua y fai tempo qu’el río llevóu as pedras da chapacuña... – rascóu a cabeza por baxo da pucha: - Condo chegábamos, mandábame meu tío ir abrir el augua mentras él valleiraba el grao na muxega pra qu’el rodezno botase a andar. Despós comprobaba qu’a farina salise ben molida y xa nun tíamos máis qué fer qu’ir valleirando el grao y despós encher a farina nos sacos, mentras tanto meu tío salía fumar de tanto en tanto y sacaba a boteya del anís pra quitar el relente da noite con un vasín condo entraba, y entre cigarro y cigarro iba contándome contos d’encantadas, bruxas, aparecidos y todo conto se contaba entoncias pra meternos medo a os nenos y qu’a mín sempre me prestóu sentir, así me quitasen de durmir ou me dese medo andar solo de noite pollos camíos hasta qu’aprendín que a os qu’hai que ter medo é a os vivos y a lo conocido y eso axina s’espanta con mirar ben por únde y con quén s’anda – callóu un bocadín: - Nel tempo qu’eu tuven vindo con meu tío nun fixemos ningún trabayo máis que poñer algúa llouxa ou llimpar el banzao y pra eso víamos condo nun había molenda da noite y fendo como que na máis víamos ás truitas, escondíamos a ferramenta nun caleiro veyo qu’hai un pouco máis pra riba, nel medio del monte, e íbamos trendo el que necesitábamos en veces, procurando nun topar con naide, que conto menos soubesen os vecíos, menos podían dicir sin querer se yes perguntaban, qu’al final case todos sabían qu’aquí se molía de noite, peró, xa se sabe: el que nun se diz, nun é – callóu outra vez, sacóu úa navaya del cesto y coyéu úa xota pra medilla coa sacadeira.
Como os nenos quedaron mirando pra él sin poñer facha de marchar, quedóuse parao y perguntóu:
- ¿Queredes saber algo máis, marcháis ou vais axudarme?
- Condo empezóu tou tío a vir moler, – perguntóu Naya: - ¿nun tuvo que reparar el molín? Quero dicir: ¿taba en bon uso?
- Non, nía, ¡qué iba tar! Peró antias qu’él, inda condo a guerra, amañáranlo os da Monxa, que foran ellos os qu’empezaran a moler de noite. Condo él lo coyéu, algo tuvo que ferye, peró non tanto como os da Monxa, qu’esos sí que case tuveron que fello novo, y ás escondidas, nun foran denunciallos...
- ¿Y cómo foi que lo coyeran os da Monxa se nun era d’ellos? Porque era da casa Grande, ¿non? –atrevéuse a perguntar Yayo.
- Ser, era; peró ei houbo muita hestoria... – empezóu a marcar a xota: - Parece que don Manuel yes deu permiso pra usallo, nun sei a cambio de qué, que nunca maquilóu d’él... – siguío tayando a cana pra cortalla: - Dicían que tía úa deuda coa familia por nun sei qué compromiso que nun cumplira... ¡Eu qué che sei! El que é seguro é que yes deixóu el molín y ellos a meu tío condo nun houbo na casa quén vise moler.
- ¿Y tou tío nun foi á guerra? – interesóuse Sara.
- Non: era coxo y así llibróu. Os d’a Monxa sí que deberon ter trabayo pra poñer a andar el molín: sei que tuveron que retechar y amañar as paredes qu’esbarrigaran. Bueno, y el banzao y a chapacuña tamén debían tar abondo mal. Y fello de noite y sin muito ruido, que nun taban as cousas pr’andar eslleirando, inda que por aquí nun houbese muito alboroto. Que sempre hai que ten que llevallo todo de conta... Peró, bueno, tendo a venia del amo, igual tamén los respetaron un pouco, que con todo el llabor que fixeron pra volver moler aquí ben sei que mui someiros nun poderon ser... – acabóu de cortar el mango y púxose a esparazallo: - ¿Sabedes fer cornetas?
Sacudiron a cabeza os tres y deixaron que Antón yes contase cómo fían xipros y cornetas coas parazas dos árboles:
- Como antias pasábamos máis tempo nel monte que na casa, usábamos el que tíamos a mao pra entreternos... Y así tamén era el monte y os trabayos n’él el tema da mayoría das hestorias que contábamos: os tesouros, as encantadas, as lluces telmas, ..., sempre tan nel monte unde daquén queda solo y de noite. Que, por certo: llougo cae así que será ben ir recoyendo pra ir pra casa.
Foron salindo todos y quedóu Yayo zarrando y guardando a chave nel sou sito. Botaron a andar al paso de Antón, que siguío contándoyes:
- Nun é d’estrañar que se yes ocurrise tanto conto de medo: mirái a estas horas, que xa nun hai muita lluz, as cousas que podemos pensar que vemos entre a ganza ou os brillos del augua. Y pensai que poucas lluces había por nayundes y el que sí había era fame abonda y, ás veces, pouca sede. Xa vos contéi os tentos d’anís que se metía meu tío nel peto col conto del relente da noite y nun era el único...
N’ese intre sentíose ruido de canas y a voz d’un bicho entre a maleza que yes fixo saltar a os nenos mentras Antón ría con ganas:
- ¿Vedes el que vos digo? Falando de medos cualquer cousa nos asusta... Hasta un corvo cantarín y un esquío pouco hábil – acertóu a dicir condo ye pasóu a risa: - Mirade: por ei veise al caleiro unde vos dixen qu’escondíamos a ferramenta. Bueno: a ferramenta y outras cousas que nun queríamos andar pasiando pollos camíos – volvéu rir un pouco, peró nun quixo dicir de qué: - Había outro sito bon pra esconder cousas pequenas nel canto del posadoiro del molín, peró eu nunca aprendín únde nin cómo s’abría. Debía ser outra pedra como a da chave, peró meu tío nunca me deixóu aprendello: dicía que nada bon salía del que se metía n’aquel furaco. Y, a verdá, nun volvera acordarme d’él hasta agora que faléi d’escondrixos.
Miráronse os nenos, pensando xa en volver mirar a ver se daban col nío:
- ¿Y por qué dicía eso tou tío? ¿Metíase algún bicho allí ou qué guardaban que nun ye fía ben el fresco? – quixo saber Sara.
- Pos nun sei porqué dicía eso. El que sí sei é que él nun lo usaba por gusto, peró daquén había que ye deixaba allí os mandaos que tían d’emparzao y sempre botaba pestes condo tía qu’ir revolver n’él. Xa vos dixen qu’era mui amigo dos contos de medo y teño pra mín qu’era porque algo cría nel que contaba. A saber qué historia tía el furaco del molín que tanpouco ye gustaba meter as maos n’él.
Tempo yes faltóu a os nenos al día siguinte pra salir escopetaos, na máis xantar, de volta al molín pra chegar antias que volvese Antón.
- Tampouco creo que vayamos encontrar nada ei. Xa oistis que tuveron usado el escondite condo molían de noite... –encoyéuse d’hombros Sara mentras miraban pral posadoiro sin acabar de ver únde podía tar a pedra que se sacaba.
- Xa, peró nun perdemos nada por buscallo y mirar se hai algo dentro – respondéuye el ermao, escuruxándose pra ver miyor as pedras del poyo.
- ¿Ois, Yayo? ¿Nun é raro qu’haxa úa pizarra fendo parede? – apuntóu Naya pra úa pedra nel llao del posadoiro.
- Mui grande nun é – dixo Sara mentras Yayo petaba na pedra con cuidao.
- Algo móvese – puxoulo con máis gana y torcéu un pouco, deixando sito pra poder sacalla.
- ¿Y vas meter a mao ei, así, sin ver? – paróulo el ermá.
Volvéuse pra ella Yayo:
- ¿Y tú pensas qu’ei dentro pode haber algo que ma coma? – inda así, erguéuse: - Ei dentro hai llinternas, sacaréi úa pra que calles...
Mentras el neno buscaba a llinterna, entróu Naya y quedóuse mirando pras paredes:
- ¿Y tú que buscas agora? – perguntóuye, poñéndoye as pilas a úa llinterna y prendéndola pra ver s'allumaba.
- ¡Espera! ¡Déixama! – pidío a nena.
- Coye outra, qu’inda vei chegar Antón y piyarnos revolvendo. Que dice qu’era el tío quen cría os contos de medo peró paréceme a mín qu’a él tampouco ye gusta que revolvan certos sitos...
Volvéu entrar al bocadín:
- Ei nun hai nada. ¿Y tú? ¿Encontrache algo? – enfocóu a lluz pra unde apuntaba Naya coa súa: - Esa pedra tamén parece distinta, ¿non?
Entróu Sara, mirando qué fían os outros dous y tamén vío a pedra qu’enfocaban:
- ¿Pensades que hai máis escondrixos aquí? – perguntóu, sentándose nel banco, sin perder de vista el recorrido das lluces por as paredes, que volveron parar nel pico da misma pedra.
- Tá claro qu’esa pedra é distinta del resto. Ou el que paredóu era algo caprichoso ou tá marcando algo – respondéu al cabo Yayo.
- Por mirar nun perdemos nada y axina que llougo chegará Antón – apuróulo Naya.
- ¡Pos sí que tá furao el molín! – soltóu Sara al ver que sou ermao sacaba a pedra sin muito trabayo.
- A ver – erguéuse Yayo, con cuidao de nun dar col brandeiro nas costas, pra coyer a llinterna que deixara nel pico y pra responderye al ermá: -El furao da chave debía habello en todos y el d’ei fora igual era el qu’usaban condo a chave era das grandes, qu’esta pequena é máis nova qu’el molín. Y este d’aquí dentro igual lo fixeron a posta pra guardar ou esconder algo...
- Se tuvese bola aquí, seguro qu’iba botarye a culpa a dalgúa bruxeiría que fían os veyos pra qu’el molín molese ben ou nun ye faltase el augua ou algo así...
Escuruxóuse outra vez Yayo detrás del brandeiro, allumando pral furao:
- Aquí sí hai algo – anuncióu mentras desaparecía a lluz dentro del escondrixo: - Coye aquí, Naya.
A nena xa s’arrimara a él y estiróu as maos pr’hacia él pra coyer el que y’apurría: un saqueto de tela amarrao cun rosario.
Erguéuse Sara pra ver tamén ella, peró al ver el que sacaba Naya reculóu hasta volver sentarse:
- ¿Vedes? Vei ter razón bola, deixailo ei y vámonos xa... – pidío con susto na voz.
Inda revisóu outra vez el furao Yayo antias de poñer a pedra nel sou sito y salir de detrás del brandeiro:
- Trae a llinterna que vou volvellas al sito y vámonos, que seguro que xa ven de camín Antón y nun quero ter que contarye qué fíamos outra vez aquí – nun tuvo que repetillo outra vez pra que Sara salira case correndo del molín.
Desarmaron as llinternas os outros dous y volvéronlas al sito:
- Mira únde metes el saqueto que nun se vexa nun vaya ser que topemos con daquén pol camín... – tampouco a Naya ye fixo falta repetiryo y condo saliron del molín Sara nun soubo se ye fixeran caso y lo deixaran dentro ou non.
Xa taban chegando al camín unde deixaban as bicis condo Yayo paróu:
- Esperade: vamos por aquí, por unde Antón nos dixo que se chegaba al caleiro – cambióu el rumbo, abrindo camín por unde dicía.
- Teis razón – siguíolo Naya: - Así, se xa ben de camín Antón y nos ve, nun sabe que vimos del molín...
- ¿Y qué más da que lo sepa? Nun fixemos nada malo y, ademáis, el molín nun é d’él... – rezongóu Sara, detrás d’ellos.
Nun quedaba mui llonxe el caleiro y se Antón nun yes houbese dito qué era, iban pensar que podía ser cualquer ruina cuberta d’hedras y maleza:
- Pos sí que ten que ver, sí – volvéu protestar Sara: - ¿Podemos ir pra casa xa ou inda tedes gana de siguir furando na maleza como xabariles?
Miráronse os outros dous y al fin perguntóu Naya:
- ¿Y tú qué teis hoi? Tanto interés tías nel historia das monedas y hoi nun hai quen te mova sin que protestes por todo...
Encoyéu os hombros a nena y sacudío a cabeza:
- Nun teño nada – como os outros siguían mirándola sin botar a andar, añadío: - Díxome bola que xa nun soi úa nenía pr’andar detrás de paxaríos nin crendo en fontes encantadas...
- ¡Pos búa foi falar! – interrumpíola el ermao: - ¡Anda que nun tá ella todo el día falando de bruxeirías y aoyos!
Callóu Sara y, encoyéndose d’hombros, deu a volta camín del atayo del molín. Botaron a andar detrás d’ella hasta que la coyeron:
- ¿Contácheye tú el qu’andamos fendo? – fíxoye pararse Naya.
- ¡Qué iba contarye! ¡Encima! ¡Búa taba xa col que ye dixo a bruxa de Rosía! ¡Mui ben ye vío que ye sacásemos el augua pr’aforrar a da casa, peró faltóuye tempo pra irye col conto!
- ¿Y qué ye respondiche? – quixo saber el ermao.
Recuperóu Sara a cara de piya que poñía condo salía coa súa:
- Botéime a chorar y aforréi a resposta. ¡Y eso que taba empeñada en que contase qué andábamos buscando ou dúnde sacaráramos el ocurrencia de valleirar a fonte! Tamén chegóu a perguntarme s’encontráramos algo nel fondo...
- ¿Y? – perguntaron os dous al tempo.
- Choréi más forte – río, botando a andar outra vez.

jueves, 10 de agosto de 2017

Arras (Verderón 9)

Sentadas as nenas nel poyo y Yayo frente a ellas nel tarrén, coa caxa das cartas entre as dúas, nel pico d’ella a carta de despedida de Román y os dous aniyos enriba, xa llevaban un pedacín calladas, mirando pra ellos. Hasta Verdi deixara de xiprar al ver aparecer del bolso de Sara el aniyo perdido y brincaba entre as canas del rosal al pe d’ellos.
- Xa temos el outro aniyo y agora ¿qué? – perguntóu al fin Sara.
Esta vez tocóuyes a os outros encoyerse d’hombros y Verdi enalóu hasta un dos pesqueiros del horta. Desde allí botóu al aire un xiprido llargo y chen de florituras qu’as nenas axina entenderon.
- A ver: esto é como un rompecabezas y cada peza que poñemos danos úa pista pra buscar a siguinte – empezóu Naya.
- Encontramos as cartas y un aniyo: faltaba el outro – apuntóu Sara.
- Gracias a Manolín demos col sito unde bola tirara el aniyo – siguío el chaval; - Y encontrámoslo. Y úa búa llargatúa cuidando d’él.
- Xa temos os dous aniyos xuntos, peró esto nun vei cambiar a pena que debéu pasar Saría... – volvéu falar Naya.
- Nin Román – pensóu en alto Yayo. – Que tamén foi ben manso ou pouco interés tía pra quedarse col historia que ye contase Pepa del ermá...
- ¿Y qué iba fer, desde tan llonxe? Y tampouco Saría parece que fixese nada – apuntóu el ermá.
- Aquí tuvo qu’haber algo máis que nun sabemos
Miraron os ermaos pr’a vecía, que coyera a caxa das cartas, apartando os aniyos, peró sin acabar de dicidirse a abrilla. Volveron quedar un bocadín callados hasta que Yayo s’erguéu, sacudindo os calzóis:
- Eu véxolo así: esto é como un conto, úas das historias que nos conta bola condo tá de bon norte. Hai dous namorados que nun poden tar xuntos, él vei buscar a vida pra volver rico y casar, peró a bruxa mala, y dígolo con toda el intención, el ermá envidiosa, fai porque nunca se volvan xuntar. Faiyes romper a promesa ou, miyor dito, pensar que la romperon: quítaye el aniyo al ermá y díceye al mozo que yo deu a outro... – callóu un bocadín el neno, buscando cómo esplicaryes el qu’a él nun y’acababa d’asentar nel conto: - Nun sei cómo lo vivío Román, peró Saría tampouco parecía mui dolida. Xa sei que pasara muito tempo condo eu nacín, peró nunca taba triste nin tía mal caráter... pra eso xa tá nosa bola – sorprendido pol qu’acababa de dicir, deixóuse cayer sentao outra vez.
- ¡Eso é! Ei tá el que nos falta: ¿por qué Saría nun taba triste y nosa bola sí, y enfadada, y sempre roñando...?
- Y féndonos cabriar a os outros, ou chorar... – siguío el neno: - Algo ye salío mal nel intención de fastidiar al ermá: ¿qué y por qué?
- Igual Saría nun tía tanta gana de casar como ella... – propuxo Naya.
Sacudiron a cabeza os dous ermaos:
- Non: tía el axuar preparado y sempre esperóu novas de Román – insistío Yayo.
- ¡Home! Esperar, esperar... – encoyéuse d’hombros el ermá.
. Vale: nun é qu’esperase que chegase buscalla, peró, nun sei, era como se soubese algo que nun ye deixase rendirse á pena – como as nenas mirasen pra él esperando que s’esplicase, siguío pensando en alto: - Dalgún xeito sabía que fora el ermá a que ye quitara el ocasión de casar col mozo que quería, de irse llonxe, de vivir miyor..., ou el ilusión que tuvese, que nunca falaba d’eso. Peró era como se nun y’importase, ou, igual, como se soubese que se ella siguía rindo, nosa bola nun podía rir a gusto...
- Y nun esqueizades – sonóu a voz de Pacho por riba d’ellos: - que Pepa casóu porque Saría quixo.
Volvéronse os nenos pr’a ventá unde s’asomara el bolo de Naya, esperando que yes dixese de qué falaba:
- Carlos quería a Saría, pero como ella a él non, conformóuse col ermá, sempre penséi que porque Saría lo convencéu, nun sei cómo... Y Pepa sábelo de sempre, peró tá tan encandilada con él qu’inda hou nin ye tuse; confórmase con saber que tá con ella... Tamén é porque sabe que, inda querendo al ermá y non a ella, Carlos nunca ye faltóu al respeto y menos con Saría. Esa é a ventaxa qu’el ermá sempre ye tuvo a Pepa.
Volvéu meterse pr’adentro Pacho deixando a os nenos rumiando el qu’acababa de diciryes. Xipróu Verdi, volvendo al rosal, pra recordaryes qu’eso nun era máis qu’outro detaye del historia, peró no a chave que tían que buscar pra siguir fendo el rompecabezas.
- É verdá que Saría tía humor abondo pra pasar ríndose del ermá toda a vida... – recordóu Yayo.
Miráronse as nenas pensando cómo cambiar el rumbo das cavilacióis de Yayo, deixando de darye voltas á vida dos bolos y a tía. Volvéu xiprar el verderón, féndoye cambiar a cara a Sara:
- Dixiche antias que esto era como un conto – empezóu a contar a nena: - Temos as días ermás, os dous namorados, peró da misma, y as ganas d’incordiar da ruía, qu’al fin parece que é a que sale coa súa, peró sabemos que non porque Saría sigue feliz y contenta y ella amargada y amargándonos a todos...
Quedaron callados outra vez hasta que Naya fixo as perguntas que quedaran nel aire:
- ¿Por qué Saría sigue feliz y Pepa amargada? ¿Qué peza sigue faltándonos?
- Nun volvas por ei – reprendéula Sara: - Encontramos el aniyo perdido núa fonte, debaxo d’úa llargatixa grande y veya. Contándolo como un conto podíamos decir que Saría era un encantada porque un dragón, eso sí: enano, tía presa a sua voluntá, el aniyo da promesa, na fonte unde vivía.
- Xa – interrumpíola el ermao: - peró Saría nun se peinóu na noite de San Xuan al pe da fonte nin houbo mozo que quixese rescatalla...
- ¡Ei tá! – saltaron as nenas al tempo.
- Pode qu’ella nun se peñase na fonte, acordáivos das trincas, tampouco vivía n’ella, como nos contos, peró sí houbo rescatador. Non el qu’ella esperaba ou quiría, peró ei tuvo el noso bolo – siguío el conto Sara: - Como nun cumplío el que fose que tuvese que fer pra conquistar al encantada, conformóuse con vivir al pé d’ella, casando col ermá...
- Pos sí que che vei quedando ben el conto – interrumpíola Yayo. - ¿Y qué había qué fer pra romper el meigayo? Eso é lo máis entretido dos contos...
- Pos eso sí que nun lo sabemos... Ou sí: naide encontrara el aniyo hasta nosoutros.
- ¿Y xa tá? ¿Era eso na máis? Nun créu que Saría casase con Carlos solo porque ye devolvese el aniyo... – dudóu Naya.
- Pos non. Se fose eu, iba pensar que fora él quen mo quitara – concedéu Sara.
- Así que inda nos queda saber qué maís habería que fer pra ceibar a Saría – resumío Yayo, - quen, tamén é verdá, nunca parecéu mui esmolida por nun casar...
- Eso xa quedóu claro: a Saría nun ye quitóu el humor quedar solteira. Tampouco as encantadas dos contos parecen mui esmolidas por que las queran. Y os mozos nun sei se van por ellas, por guapas que sían, ou pol tesoro que dicen que guardan... – razonóu Sara: - El conto é qué tía que fer quen fose pra quitarye el aoyo: encontrar el aniyo y ¿qué máis?
- ¿Nun encontrastis nada máis qu’a carta entre as cousas de Saría? – interesóuse Yayo, buscando algúa pista nova.
- Muitas cousas, peró nada que nos vala pra saber qué fer... – sacudío a cabeza Naya, abrindo a caxa das cartas y empezando a sacallas úa por úa.
- Nun sei... ¿Nun faltaba nada nel axuar, por dicir algo? – perguntóu Yayo.
- As arras taban: 13 pesos de plata envoltos nun pano d’encaxe... – respondéu Naya sin quitar os oyos das cartas.
- ¡Espera! – brincóu el chaval: - ¿As arras nun yas da el novio á novia? ¿Por qué las tía Saría?
Encoyéronse d’hombros as nenas:
- Igual foran xuntándolas y guardándolas ella pra que nun se perdesen nel viaxe d’él... Dixeron os bolos d’esta qu’eran mui veyas...
- Y con dúas iguales fixérayes meu bolo os aniyos – acordóuse Naya.
- ¡É verdá! ¡Y había máis na caxa dos cuartos!
- ¿Y únde las tedes?
Erguéuse Naya pousando as cartas y a caxa nel poyo y entróu na casa buscar el ucha de ferro qu’encontraran. Salío al bocadín, texendo xa coa chave pr’abrilla:
- Guardámoslas todas aquí; as arras inda envoltas nel pano. Nun quiso bola que las xuntáramos, nun sei porqué... – acabóu al fin d’abrir a caxa.
Nel pico taba el pano coas monedas qu’iban fer d’arras envoltas nél. Espurríose Yayo pra que ye dese el paquete a nena, desenvolvéulo con cuidado y foi pasando as monedas d’úa en úa. Eran trece riales de plata iguales que foi mirando al detaye:
- Estas son todas iguales, pode que por eso las tuvesen apartadas. Y sonche ben veyas: poin 1808 – quedóuse pensando un bocadín: - Sóname a fecha, pra mín que algo tuven qu’estudiar con ella... Ah, sí: Goya y os fusilamentos... Eso era condo inda andaban os franchutes por aquí.
- Pos sí que son veyas, sí. – río el ermá: - ¿Y esas son iguales?
- Non, aquí hailas de muitas fechas diferentes – tuvera naya poñéndolas nel poyo ordenadas: - Eso sí: parecen todas de plata.
- Pos é un bon caudal pra que lo tuvese guardao nel desván...
- Y un feixe de billetes, esos máis novos, que había n’outro peto – anuncióuye Sara al ermao.
- Eso nun é tan raro, serían aforros. Peró estas monedas son mui veyas pra ser d’ella... Quero dicir que tuvo qu’encontrallas ou heredallas de daquén que las tuvese guardadas por algo...
- Encontraríanlas, ella ou Román. ¿Queredes saber d’únde saliron? – asomóu Pacho na ventá col cigarro entre os didos.
Volvéronse todos pra él esperando que yes contase el historia:
- Saber nun sei únde las encontraron, ou las encontróu Román, según penso eu, peró sí sei porqué taban escondidas – deu úa chupada al cigarro: - Condo a guerra quixeron cambiar as monedas por papel, as de plata y as poucas d’ouro qu’inda había, por ter el valor en peso y as pequenas pra fer munición y daquén houbo que, como nun se fiaban del papel, que axina nun valío nada, escondéu el caudal que tía – deu outra calada, momento qu’aprovecharon as nenas pra perguntar a úa:
- ¿Y así nun las perderon igual y sin disfrutallas?
Sacudío a cabeza el bolo:
- Se todas esas monedas eran d’ún, seguro que nun tía apuro por nun dispoñer d’ellas. Y se eran de máis d’ún, igual tampouco amañaban a vida por cambiallas por papel... – deu outra calada, dándoyes tempo a siguir discurrindo.
Esta ver foi Yayo el que perguntóu:
- ¿Y por qué nun las buscaron condo pasóu todo? ¿Ou nun yes deu tempo antias que Romás, se foi él, las encontrase?
Apuróu el cigarron Pacho antias de responder:
- Eu máis ben penso que nun había quén las sacase da cova. Vosoutros nun lo sabedes, peró por aquí unda houbo us contos desaparecidos, d’ún llao y d’outro, qu’as ideas nun eran el primer motivo pra desaparecellos, senon venganzas, manías, envidias... Da el ocasión, que razóis xa s’encontrarán... – parecéu qu’iba meterse pra dentro el bolo, condo Naya s’aballóu a perguntar:
- ¿Y tú nun teis idea d’únde poderon encontrallas? ¿Nun vos dixeron nada? ¿Nin tú perguntache d’únde saliran condo che pidiron que yes fixeses os aniyos?
Miróu el bolo á neta, pensando qué ben lo conocía, sabendo únde tía que pinchar pra que yes contase todo conto sabía del historia das monedas. Mandóuyes esperar coa mao y nunintre salía por a porta poñendo a pucha:
- Deixáime sentar y vamor ver qué sacamos del qu’eu sei y vosoutros discurrís, que tampouco vou darvos todo feito y masticado.
Esperaron os nenos qu’acomodase nel poyo y inda mandóu á neta ir buscarye un cafetín dentro, mentras él lliaba con calma outro cigarro. Despós de darye un papao al café con gotas y azúcar, como a él ye gustaba, que ye trouxera Naya, coyéu alento y empezóu.
- Condo trouxeron as monedas pra que yes fixese os aniyos xa pasara tempo pra qu’el que las escondera tuvese ocasión de recuperallas, así que podemos pensar que se siguían escondidas: ou el amo nun vivía, nun las necesitaba ou nun andaba por aquí pra ir buscallas – miróu ún por ún a os nenos pra ver se siguían el filo con él: - El caso é qu’ellos, ou él, encontráronlas. Supoño, conocéndolos, qu’a daquén ye perguntarían de quén poderían ser. Daquén de confianza, claro... Tou pensando qu’igula a os nosos padres ou veyos de por aquí – paróu pra prender el cigarro y dar outro papao al café: - Nun créu que soupesen de quén eran, porque seguro que yas volvían, al amo ou á familia, ou sí, se nun había xa a quén volvellas.
- Sabendo únde las encontraron, igual poderan saber de quén eran, sin ter perguntar... – propuxo Naya.
Miróula sou bolo con algo de pena:
- Daquella nun se falaba sin dolo del que pasara na guerra y se eu nun conozo el historia das monedas, é fácil que nin Saría nin Román la soubesen tampouco. Peró igual – concedéuye á nena: - foron perguntar a quen, por el sito que fose unde taban esocndidas, podera saber de quén eran.
Quedaron callados un bocadín, buscando un filo del que tirar pra siguir desenbolortandoel historia das monedas. Al cabo, perguntóu Naya outra vez:
- ¿Por únde andaba Román que podese encontrallas él y non outro? – miránronla todos, esperando que s’esplicase: - Soubemos únde buscar el aniyo por unde andaba Pepa y non Saría. Agora podemos saber únde las encontróu Román sabendo por unde andaba, a qué se dedicaba, pra dar col sito unde puido dar con ellas.
Cabecóu el bolo, fendo memoria:
- Supoño que nun tardaría muito en trerme as monedas pra os aniyos desque las encontrara... Y tou pensando qu’igual usóu as máis novas pra pagar el viaxe al Arxentina, que d’outro sito nun créu que sacase el caudal... – deu outro papao al café antias de siguir: -Saquella trabayaba na casa da Monxa de criao – deu un respingo al darse conta d’algo: - ¿Únde dixestes qu’encontrarais as sampedras?
- Nel molín veyo – respondéu Yayo sin entender qué tía que ver, qu’ese nun era el molín da casa unde trabayaba Román.
- ¡Pos claro! – palmióu a frente el veyo: - Condo había qu’entregar el cupo de farina, os da casa da Monxa iban moler de noite a ese molín porque nun taba declarado... Seguro que foi ei unde encontróu Román as monedas. Y ese molín era da casa Grande, así que don Manuel aprovecharía el sito pra esconder as monedas de valor que tía...
- ¿Y a ese matáronlo condo a guerra? – quixo saber Yayo.
- Non, ho, a esos nunca los piyan as guerras. Ese morío na cama al calente y con todas as venias, dos d’un llao y dos d’outro...
- ¿Y cuál é a casa Grande? – perguntóu Sara, que nunca tal nome sentira nel vecindario.
- É a casa esa que tá cuberta de maleza camín dos salgueirales – respondéu Yayo.
- Sí, esa era hasta que queimóu al pouco de morrer don Manuel – aprobóu Pacho: - Y morto él acabóuse a fruxe, así que naide iba reclamar as monedas, como nun fosen os vecíos a os que roubaron os d’esa casa... Peró esa é un historia que nun ben col conto das monedas. Xa sabedes d’únde saliron: del molín veyo. ¿Y agora?
Encoyéronse d’hombros os nenos, mirando ús pra os outros, hasta que Sara propuxo:
- Pos podemos volver al molín, ver únde podían tar escondidas as monedas y se quedóu algo máis escondido allí... – encoyéuse outra vez d’hombros: - Porque a casa tá fundida y chía de maleza pra ir ver allí...
Miránronse os outros dous con media risa na cara:
- Pos volveremos al molín, a ver se encontramos algo – dixo Naya.
- Y, senon, sempre queda coyer un foucín y ir ver á casa – río Yayo.