miércoles, 21 de junio de 2017

Guardafontes (Verderón 7)

- ¡Ben tardáis, ho! - berróuyes antias que chegasen xunto a ella.
- ¿Nun sabes qué pasa sempre condo teis apuro por algo? - perguntóu enfadado Yayo: - Hoi naide tía presa por ir durmir...
- ¿Pra qué llevas el garabato? - quedóu Sara mirando pral que tía Naya preparado pra llevar á fonte.
- Dixo Bulito que se tá el aniyo na fonte, tará entr'a basa del fondo y por muito que quitemos el augua nun vei ser fácil vello.
- Mira, neso nun pensara eu. ¿Vamos? Inta temos un paseo y tampouco m'apetece muito ter que contar a todo el que pase qué tamos fendo valleirando a fonte - apuntóu Yayo.
- Eso tamén tá pensado: mira - dentro del caldeiro que llevaba Naya había un tarro abondo grande: - Vamos coyer os guardafonte máis grandes qu'encontremos...
- ¿Y pra qué íbamos querer esos bichos? - anoxóu Sara.
- Pos pra clase de cono...
- ¡Eu nun penso tocar ún! ¡Nin llevallos comigo a nayundes! - enzoritóuse toda Sara.
- Naide che manda... - quixo apandalla el ermao.
- Tamén llevo guantes, qu'a mín tampouco me presta tocallos. Peró nun temos que llevalllos a nayundes: condo acabemos, volvemos poñellos na fonte y xa tá.
- ¿Y nun morrerán al quedar sin augua? - miraron os dous pra nena, pensando se falaría en serio.
Al vella tan esmolida, botaron a rir y nun bon tramo nun deron contestado:
- Esa fonte enche axina - apuntóu Yayo.
- Y se nun queremos esperar, tamén podemos deixar un caldeirao sin valleirar... - propuxo Naya.
- Y se tan pouco che gustan, ¿tanto t'esmole que morran?
Sara, que xa iba abondo cabriada pol que llevaban ríndose d'ella, púxose toda mística pra responderyes:
- Que nun me gusten nun quer dicir que quera que morran: nun me meto con ellos y ellos nun tien que cruzarse comigo.
- ¡Vaya dúas axudantas que llevo! - ríose outra vez Yayo.
- Vamos buscar un aniyo, non piyar bichos... - queixóu Sara.
- Xa: peró é qu'os bichos esos viven unde vamos buscallo y nin los tiraremos col augua por a cuneta, digo eu...
Taban chegando á fonte sin que naide asomase ver el estraña comitiva que formaban os tres cargados con caldeiros y garabato condo sentiron chistar. Miráronse as nenas sin saber qué pensar, esperando ouguir mási ben xipridos y enalar úa sombra verde, mentras Yayo erguía a vista buscando nas ventás da casa que taba máis cerca pra ver asomado núa a Lalo col eterno cigarro entr'os didos:
- ¿Qué vais, as patacas?- río soltando el fumo: - Pos nun hai ningún pataqueiro indo por ese camín...
- Vamos á fonte del Xordo - empezóu a soltar Yayo a disculpa que trían pensada.
- A ver se d'esta dais coa llargatúa - cabecióu el vecín.
- ¿Llargatúa? - respingóu Sara.
- Un guardafontes máis veyo qu'eu y grande como un llargato arnal... Medía máis d'úa cuarta condo éramos nenos y nunca lo dimos coyido. Víamosye a cresta acabando d'enterrarse na basa del fondo y, como entonces nun nos deixaban valleirar a fonte, nunca chegábamos a piyallo...
- ¡Pos a ver se damos con él! - contestóu rindo Yayo, dándoye col brazo al ermá pra que siguise andando.
- ¡Se lo coyedes, trédemo pra vello! - sentiron dicir inda a Lalo, antias d'empezar a tusir coa primeira calada del siguinte cigarro.
- ¡Hala! Xa temos disculpa pra valleirar de todo a fonte! - ríose Naya, afalando pol outro llao al amiga.
- ¡Eso: encima hai que coyer el máis grande! - queixóu outra vez Sara.
Inda se iban rindo d'ella condo chegaron á fonte. A falta d'uso tapárala de llabazas que tuveron que quitar pra poder meter el primer caldeiro y empezar a valleiralla.
- ¡Esperái, nenos! - chegóuyes úa voz condo al fin iban valleirar el primer caldeirao: - Díxome Lalo qu'ibais sacar el auga da fonte y é pena que se perda cuneta abaxo - alló chegaba el outra vecía, Rosía, col carretón y un bidón nel pico: - Votáima aquí pra regar el horto.
Por se yes parecía qu'iban aburrirse sacando el augua y as llargatixas qu'encontrasen, xa nun había medo tando Rosía con ellos: era d'esa xente que, sin dicir nada, nun callaban un bocadín. Antias de dar por chen el bidón y pedirye a Yayo que y'achegase el carretón á casa deuye tempo a contaryes media vida súa y tres cuartas da de todo el vecindario, pasando por Saría, "conto s'asomeña esta nena a ella y eso que xa nuné máis que tía de sou padre", y os bolos de todos ellos, y hasta de Román:
- Ai, Dios, neníos. Fixo ben marchar, qu'aquí esa familia nun conocéu máis que miseria. ¡Cómo sería dunde vían pra pensar qu'aquí vivían ben! El que nun tuvo ben foi el que ye fixo a Saría: comprometella y despós nun mandar por ella. ¡Peró tamén ella guardarye el ausencia toda a vida...! ¡Iba ser eu! Un tempo, sí, vale, peró ¡toda a vida! Y non por nun ter quen quixese acompañalla, que ter tuvo, y bus mozos... Claro, que tamén ella era curiosa, qu'el ermá casóu gracias a ella... Peró, bueno, eso nun é cousa de falar con nenos. Hala, deixa, que xa tá chen abondo. ¿Traismo hasta casa, neno? É que pesa y eu xa vou veya pra cargar tanto y costa riba...
Volvéu Yayo xiprando de llevarye el carretón á vecía, mentras as nenas revolvían col garabato el barro del fondo da fonte:
- ¿Pos xa acabastis de sacar toda el augua?
- Saca tú a esos dos caldeiros pra siguir valleirándola... - apuntóu coa cabeza el ermá.
Xa tían nel frasco máis d'úa docía de llargatixas, peró inda nun sacaran el guardafontes que Lalo yes dixera. Dous caldeiraos máis y cuatro bichos pral tarro despós xa nun quedaba máis augua na fonte qu'a qu'iba salindo, sin rastro de bicho nin d'aniyo.
- Déixame el garabato, a ver se hai algo entr'a llama del fondo - pidío Yayo.
- Pásalo axeito a ver se sentimos algo al tropezar col aniyo - apurríoyo Naya.
- ¿Qué se move ei? - berróu Sara na máis meter sou ermao el garabato.
Entr'a basa y a capía d'augua qu'iba salindo viron moverse algo. Axina pasóu el garabato Yayo y entre os dentes asomóu el rabo d'un guardafontes.
- Ese é bon: ten cresta - anuncióu el neno, volvendo mover a basa.
Inda yes llevóu un pedacín y acabar todos ciscados de barro coyer a llargatixa que, como yes dixera Lalo, era grande como un llargato de monte. Puxéronlo nun dos caldeiros, pasaron llougo el resto pral outro y metéronlo nel frasco pra ir enseñaryo al vecín.
- Paso outra vez el garabaoto y se nun aparez el aniyo, deixámoslo - anuncióu sin dar ocasión a protestar Yayo.
Miráronse as amigas y, sin falta de poñerse d'acordo, cruzaron os didos y garraron a pedra, sin atreverse a rezar pra qu'aparecese el aniyo, que nun yes parecía bon idea mezclar os santos nese llabor, por muito qu'os bolos de Naya yes dixesen qu'eso nun tía que ver coa bruxeiría.
Fose casualidá ou que xa nun quedaba máis qué revolver, os tres sentiron un ruido de metal al pradiar el fondo outra vez:
- Daye despacio a ver se lo sacas - bisbisóu Naya, apertando máis a pedra.
Foi Yayo removendo a basa hasta volver sentir un golpín nos dentes del garabato y procuróu sacallo de xeito qu'el que fose que ruxía contra ellos quedase encaxado. Nun y'acertóu á primeira, peró dous intentos despós viron salir algo entr'os dentes del garabato. Sin alentar siquera, arrimáronse os tres al garabato según el chaval lo sacaba, apartándolo con cuidao da fonte, nun fose resbalarye y cayer outra vez nella.
Mouro pol tempo nel augua y a basa, atazado nun dente, aparecéu un aro non mui pequeno qu'axina Yayo llogróu sacar y, sin mirallo muito, tiróulo nel tarro unde nadaba el guardafontes máis grande.
- ¿Qué fais? - perguntaron a coro as nenas.
- ¡Ui! Pra que se llave un pouco... ¿Ou ibais guardallo nel bolso tan cocho como tá? Penso llevar el bicho ese pra casa, despós de ir mostraryo a Lalo, y así xa vei llavándose pol camín - miróu pras nenas al ver qu'el guardafontes baxaba al fondo, deitándose nel pico del aniyo: - ¿Qué vais fer con él? Porque a Bola nun pensaredes daryo...
- Xa veremos... - encoyéuse d'hombros Sara: - Agora solta al resto na fonte y vámonos, qu'inda van andar buscándonos...
- Bo. Xa yes diría Rosía únde tamos... - respondéu el ermao, valleirando xa el caldeiro coas llargatixas na fonte: - Valleirái tamén ese vosoutras y recoyéi qu'eu vou ir andando xa, a ver únde anda Lalo... - coyéu el frasco col guardafontes y aniyo y botóu a andar.
Valleiraron as amigas el outro caldeiro y coyeron todo, indo detrás d'él sin apurarse miga pra pañallo. Xa taban chegando á súa casa condo salío Lalo del cabanón:
- ¿Así que pillastis al bolo dos guardafontes? - arrimóuse á portalada unde Yayo pousara el frasco: - ¡É bon el bicho! ¿Déuvos qu'encontrar?
- Deu - cabecióu Yayo: - Taba enterrado nel fondo, entr'a basa. Menos mal qu'a Naya se y'ocurrira baxar el garabato, se non, nin lo vemos...
- É mui esperimentado. Mira que quixemos coyello de veces y nun fóramos quén... Víamosye a cresta y xa nun había quén lo coyese. Chegáramos a pensar que tía úa cova dentro da fonte... Tamén é verdá que nun tíamos tanto vagar como vosoutros, nin iban deixarnos el garabato pra mover a basa. Se se nos ocurrise coyello, axina iban idear qué mandarnos fer con él antias qu'ir pradiar úa fonte...- río el ocurrencia hasta qu'empezóu a tusir. - Y ¿qué vais fer agora con él? - perguntóu condo recuperóu el alento, encendendo al punto un cigarro.
- Vamos enseñaryo a os bolos, que tamén ellos tuveron por coyello algúa vez - respondéu Naya, chegando xunto a ellos: - Y despós volveremos soltallo, que se tan veyo é, ben merece tar unde vivío toda a vida...
Ningún dos outros ye llevóu a contra y el vecín aprobóu el idea:
- Tá ben eso. Peró nun tardedes muito en volvello á fonte, que, por veyo que sía ou por sello, nun llevará mui ben cambiar de sito... - Nun se movera a llargatixa en todo el camín y quedáranse mirando pra ella, deitada nel fondo del frasco: - Porque tá vivo, ¿non? - miraron outra vez pra ella, xa Yayo disposto a destapar el bote pra sacudillo: - Sí, mirái como alenta; ¿véis esas burbuxías que ten alredor? Por eso é que respira...
- Tá ben sabello. Agora vamos que xa tarán esmolidos na casa... - botóu a andar Sara, sin esperar por naide, chía de mirar pral bicho aquel que tanto noxo ye daba.
- Sí, vamos. Adiós, ho.
- Adiós, nenos. Avisaime condo vayáis devolvello á fonte...
- Avisaremos, ho. Tá llougo.
Quedóu Lalo fumando apoyado na cancella mentras os nenos botaban a andar pra casa col agayo das pernas novas qu'a él xa ye fayaban como el folle. Mirando pra ellos véuseye á memoria el recordo d'outros nenos que tamén andaban sempre xuntos condo él era pequeno. Paróuse un bocadín a pensar porqué s'acordara d'ellos y, oservándolos, descubrío el parecido que ye trouxera el recordo; Sara andaba igulal qu'el ermá de súa bola, el outra Saría. Y ríose al acordarse qu'a esa Sara debían gustarye tan pouco as llargatixas como al anterior, según respingóu condo yes falara da llargatúa, hasta qu'outro ataque de tos quitóuye el alento y a gana de siguir rindo.

jueves, 1 de junio de 2017

Bígaros y llámparas. (Verderón 6)

Fía un bocadín qu'acabara d'acomodar: el esterilla, os cascos, a boteya d'augua, a gorra y el llibro que taba llendo. A gatía decidira que nun era bon idea torrarse al sol y fórase deitar entre as hortensias da bola, con sombra y fresquín, y nun había traza de ningún ficho falador que y'estropiase a lletura.
Nunca poñía a música tan alta que nun ye deixase sentir el que pasaba alredor, peró el historia que taba llendo llevárala tan llonxe que nun sentío chegar a Sara hasta que taba xunto a ella:
- ¿Durmes ou llés?
Viróuse, quitando ún dos auriculares:
- Llía. ¿Y tú? ¿Sigue túa bola de norte?
Encoyéu os hombros a nena:
- Siguirá; nun fun ver. Vamos al mar, ¿veis con nosoutros?
- ¿Nun tará ind a mui fría el augua?
- Nun vamos bañarnos, vamos a os bígaros. ¿Veis?
Pensóulo un bocadín Naya y, al fin, erguéuse, recoyendo os bártulos.
- Vou cambiar el calzao y avisar.
El  mar valleiro deixaba al aire os miyores penedos pra pañar bígaros y llámparas de bon calibre y tamén quedaban a flor d'augua as covas de congrios y pulpos, que xa taba Manolín revisando:
- ¿Hailos, ho? - perguntóu el ermao de Sara.
- Hai, ho. Teño dúas encebadas a ver se tein fame...
Decían os vecíos que se daquén podía volverse pescao, Manolín tía todos os requisitos: trabayaba entre él y pasaba el resto del tempo ou nel mar ou preparando os apareyos pra ir. Nun había miyor llibro de mareas que a súa cabeza: sabía sempre a qué altura taba el mar, se subía ou baxaba, cónto, se iba meterse ou tar en calma, qué pexe iba picar y cuál non y todo conto pode aprenderse d'él:
- Se esperades  media hora, ides poder pañar llámparas sin falta de navaya, que xa vei ir indo pra riba a marea - avisóulos vento qu'iban poñerse a coyer bígaros: - Y se vais a os penedos de fora, hoi hai bígaros como puños...
Fixéronye caso os nenos y nun bocadín tían xa as bolsas chías. Mentras el ermao iba pollos penedos ver qué fía el vecín, perguntóuye Sara a Naya, sentándose na llastra:
- Despós de todo conto nos cuntaron os bolos, ¿tú qué pensas que nos quer el páxaro?
- Pos nun sei... - quedóu callada Naya, sentindo as ondas arrastrar as xógaras. - Nun creo que nada malo pra qu'os meus bolos nun nos quiten de siguillo.
- Peró díxonos que nun quitásemos as pedras...
- Eu penso que son más un aviso, úa seña de quén somos, porque meu bolo nun cré bruxeirías.
- ¿Ah, non? Pos con todo el que nos cuntaron...
- Por eso mismo: xa che dixeron que nun era bruxeirías, qu'eran as intencióis da xente...
- Bueno, da igual. El caso é: ¿qué querrá que faigamos el bon del páxaro?
Chegóu hasta unde taban un xiprido forte y llargo:
- ¡Xa vos dixen que me chamo Verdi!
- ¡Ves! ¿Pra qué t'acordache d'él? ¡Ei tá! - bisbisóu Naya, toda enfadada: - Col tranquilas que tábamos...
- ¡Vaya! Nun penséi que vos molestase tanto... Se vos parece, ¡vóume!
- Non, ho. Xa que viche, quédate y cúntanos d'úa vez qué qués que faigamos - pidío Naya.
- Na más veño ver cómo andades de ideas...
- Pos abondo perdida - encoyéu os hombros Sara como tía por zuna.
- Sabemos que Saría perdéu un aniyo importante pra ella y pral sou mozo y por eso a bola d'esta puido feryes deixarse...
Xipróu Verdi, cambiando de sito.
- Igual se buscamos el aniyo... - apuntóu Sara.
- Peró seguro que Saría y mía bola buscáronlo abondo y nun deron con él. Y ellas podía saber únde lo perdera, máis ou menos, ou ter indea d'únde buscar...
- Eso se forse perdido... - xipróu Veridi.
Miráronlo as dúas nenas esperando que s'esplicase, peró el páxaro enalóu hast'a cana d'un pino que colgaba por riba da llastra.
- Seguro que Saría nun andaba con él, tendríalo guardado como encontramos el sou... - discurrío Naya.
- Entoncias xa sabemos quén yo quitóu: mía bola - concluío Sara, con algo de pena.
- ¿Y qué puido fer con él? Porque se lo escondese na casa ou entre as súas cousas, seguro qu'el ermá yo atopaba.
Quedaron calladas as dúas, discurrindo qué podera fer Pepa col aniyo de Román pra que naide dese con él en todo el tempo que pasara desque yo quitara al ermá.
- Tá claro que nin na casa nin nos alredores lo escondéu, porqu'iba aparecer... - supuxo Sara.
- ¿Tiraríalo al pozo? Nunca al fondo se chega col caldeiro... - propuxo Naya.
- Non: valleiránronlo pra llimpallo condo era eu pequena y nun sería a primeira vez que se fía. Antias era el augua que s'usaba pra todo... ¿Y al mar?
- Menos inda: seguro que xa lo houbese encontrado Manolín, ou outro como él - deron un respingo as nenas al sentir a voz de Yayo al pé d'ellas: - Por mui llonxe que tiredes algo desde aquí ou desd'el arribada, acaba entre as xógaras, y nun creu que naide s'embarcase pra tirallo máis fondo.
Miráronlo as amigas pensando cónto ouguira del que taban falando. Axina las sacou él da duda:
- Nun sei qué perdistis ou qué vos quitaron, peró nun creu que lo metesen nun sito que, tarde ou cedo, revólvese del pico al fondo como os pozos das casas, el mar, os eiros, árboles que poden tirarse ou cayer. ¿Acordáisvos del escondite de pega qu'encontráramos nel pino da casa condo cayéu?
Callaron os tres, buscando sitos unde poder buscar, xa qu'encontrar el aniyo parecía ser parte del trabayo que yes encargara Verdi.
Quedóuse Sara mirando pral sou ermao, pensando cónto sabía del historia que ye cuntaran os bolos de Naya y porqué yes quería axudar a buscar el aniyo, se é que sabía qué buscaban. Sentóuse Yayo al pé de Naya, deixando a bolsa dos bígaros unde nun rodasen pral mar, y sacóu pol escote da camiseta a pedra que ye deran.
- Nun quero saber porqué, peró, se me dicides qué buscamos, igual podo pensar únde pode tar - respondéu ás perguntas qu'as nenas nun acababan de ferye.
Despós de mirarse outra vez, decidiron sin falta de falar que, xa que tamén él tía pedra, algo iba ter que fer por Verdi y axudaryes a discurrir únde buscar el aniyo podía ser un bon empezo:
- Buscamos un aniyo - anuncióu Sara.
- Xa... - vendo que nun iban dicirye nada más, aventuróu: - El que ye desaparecéu a Saría fai un montón de tempo.
Abriron as nenas us oyos de cuarta y, ríndose, siguío:
- Que según ella coyera patas y conocidas y según a  nosa bola foi el trasno, por ser ella descuidada y darye ocasión - siguían sin apestañiar: - Seguro qu'el trasno ese nun tuvera muito tempo pra esconder el que roubara, así que nun tará mui llonxe d'unde lo coyéu ou de por unde andaba a cotío.
Sacudiron a cabeza, dándoye a razón, y propuxo Naya:
- Tampouco feiría nada estraño nin que ye llevase muito tempo pra que Saría nun maliciase...
- ¿En qué pensáis? - perguntóu Sara.
- Se, como parece, foi Pepa quen ye quitóu el aniyo a Saría, esconderíalo nun sito unde el ermá nun puidese mirar ou fose aparecer solo... - empezóu a responder Yayo.
- Eu pensaba se lo metería núa maceta, entre as plantas ou hasta nalgún eiro.. - apuntóu Naya, peró os dous ermaos sacudiron a cabeza:
- A que cuidaba as plantas y el xardín era Saría, así que nun iba deixallo por unde ella andaba... - recordóu Sara.
- Y os eiros virábanse a miudo, pra metello entre a terra - siguío el ermao.
- Eso é verdá: encontróu má nel horto este ano un pendiente que perdera eu faoi dous ou tres - acordóu Naya: - Peró, entoncias, ¿únde puido metello?
Callaron outra vez, discurrindo a resposta cada ún pra sí:
- Nun nel mar, nin nun pozo, nin na terra, nin na casa... - descontóu Sara.
- ¿Qué fía a cotío condo era nena vosa bola? - perguntóu el amiga, buscando algún filo del que tirar.
- Condo dupoñemos que desaparecéu el aniyo, Saría iba ganar el xornal fora, así qu'era Pepa a que fía el más del llabor na casa... - pensóu en alta voz el chaval. - Peró sabemos que súa ermá era  más curiosa qu'ella, que  nun se y'escapaba un aguya que movésemos del sito y seguro que de nova era igual, qu'esas zunas nin s'aprender nin s'esqueicen...
- Descartamos entoncias a casa y os alpendes, que, ademáis, seguro que los revisóu ella al botallo en falta...
Volveron callar outro bocadín.
- Van escaparvos os bígaros como nun los allindéis miyor... - río Manolín, de volta dos penedos: - Naya: has perguntar en casa se queren pulpo ou algún quilo de congrio - arrimóuse a os nenos pra mostraryes el capazo unde iba enroscado un congrio ben grande y, núa bolsa, tres ou cuatro pulpos tampouco pequenos.
- Déuseche ben a pesca hoi - cabecióu Yayo.
- Y outro como éste ou máis que nun fun quén de sacllo da cova. Peró xa vendréi mañá, a ver quén é máis terco se él ou eu... A vosoutros nun vos digo nada, que xa sei que Pepa nun quer nada méu na súa casa...
- ¿Y sabes porqué che tén tanta manía? - atrevéuse a perguntar Sara, como se a cousa nun fose con ella.
Ríose con ganas el vecín:
- Nun é a mín, a mía é heredada: era a méu padre, ou al tío, ou a os dous, que ye tornaban as vacas condo las llevaba beber despós d'allindar. Has acordarte, nena, y, se lo queren, vas buscallo, que se vei tou bolo, nun chega fresco de volta, que nun acabamos os contos hasta mañá y porque tendréi qu'ir trabayar... - foise rindo del ocurrencia.
- ¿Unde iban abrevar as vosas vacas? ¿Sabéislo?
Miráronse os dous ermaos, negando Sara coa cabeza, pensativo Yayo:
- Na fonte del Xordo, que inda me berróu el última vez que fun buscar llargatixas pol afán de valleirar a fonte col llabor que ye daba a ella condo tía que fello y eu vou por gusto... - ríose tamén él al acordarse da riña da bola.
- Y esa fonte, ¿nun é a que parece un pozo sin tapar? - insistío Naya.
- É - cayéu el neno nel que taba discurrindo a vecía: - Y esas fontes nunca se valleiran pra llimpallas como os pozos porque as vacas beben igual, que nun meten más qu'a punta del focico.
- Y hai guardafontes, col noxo que ye daban a Saría - aplaudío Sara: - ¿Vamos ver se tá allí el aniyo?
- Nun haberá tanta presa agora, ¿non? Eu vou coyer un puñao de llámparas, que yas prometín a má pra fer con arroz pra ciar - erguéuse Yayo, sacando a navaya y outra bolsa del peto.
- Igual que tuvo perdido un montón de tempo, poderá siguir un día más... - concedéu Naya.
- Sí, a ver se mañá temos a Bola de miyor norte y podemos salir con caldeiros sin que pergunte nin roñe... - encoyéu os hombros Sara.
- Ou femos como hoi y salimos condo vaya durmir a sesta - chingóu un oyo el rapaz.