jueves, 24 de agosto de 2017

El molín (Verderón 10)

Outro día máis al hora da sesta saliron os tres amigos coas bicis, esta vez camín del río dos molíos. Hasta que nun deixaron as bicicletas nel empezo del atayo que baxaba al molín veyo nun se yes ocurrío botar contas de cómo iban entrar nel molín:
- Porqu’a porta taba ben zarrada... – comentóu Naya.
Ríose por baxo Yayo, qu’iba delante abrindo camín:
- Eso é secreto dos pescadores de río.
- ¿Y sábeslo tú? Pouco secreto é, entoncias... – pinchóulo el ermá.
- Xa mo dirás condo volva llevar truitas pra ciar – replicóuye un pouco mosquiao el neno.
- ¿Y por qué tedes el secreto os pescadores? – quixo poñer paz Naya.
- É unde guardamos os apareyos pra nun andar pasiándolos todos os días na temporada de pesca. A verdá é – pensóu un pouco, chegando xa xunto al molín: - que nun sei por quén nos chegóu el permiso pra usallo nun el secreto da chave... A mín enseñóumo tou padre – díxoye al amiga.
- Por eso tá tan cuidao: coa porta nel sito y sin muitas faltas nel techo. Y eso que ye chaman molín veyo... – pensóu en alto el ermá.
- É veyo porque debe ser el primeiro que se fixo y, según dixo Pacho, mui ben nun debía tar condo a guerra se nun lo declararon y naide botóu conta d’él... – volvéuse Yayo pr’hacia porta, pegándose a ella pra qu’as nenas nun visen el que fía.
- ¿Qué hai que mexarye pra que abra? – río Sara, vendo a postura del ermao.
- Non, llista – volvéuse el neno con úa chave abondo grande entre as maos: - Taba coyéndola y nun esperéis que vos diga dúnde la saquéi.
- Boh, nun fai falta – miróulo con sorna a vecía: - Hai úa pedra que se saca y ten vano detrás pra meter a chave... – miróula desconfiao el neno: -A chave veya da nosa bodega tamén se guardaba así.
Abrío al fin a porta el chaval y quedáronse os tres nel umbral mirando el qu’había dentro: al llargo da parede que nun ocupaba el molín había un banco, úas perchas y cestas y cañas deretas nus soportes. El molín taba llimpo y sin traza de farina.
- Pos é verdá que lo tedes cuidao – concedéu Sara.
- Supoño que condo os da Monxa quixeron usallo pra moler de tapao, amañaríanlo algo... – callóu de golpe Yayo: - Igual foi entoncias condo Román encontróu as monedas: se trabayaba pra ellos, seguro que ye tocóu axudar a botar a andar el molín y poñello en facha pra usallo.
Miraron outra vez pral molín con máis esmero, buscando señas de obra nova nas maderas ou nas pedras y hasta nel techo. Foron arrimándose, abrindo os caxóis da farina, y hasta Yayo probóu a mover el guindastre d’erguer as pedras pra picallas, sin dar con nada que yes axudase a ver únde siguir buscando.
Acabaron sentaos nel banco dos pescadores sin saber únde máis mirar:
- Tíamos que ter daquén que nos contase os trabayos que se fían pr’apoñer el molín – pensóu en alto Naya.
- ¿Y tú pensas que queda daquén que sepa y quera axudarnos? – queixóu Sara.
Nese intre daquén empuxóu a porta que deixaran chegada y nel vano perfilóuse a planta d’Antón, cargado con cesta y xotas:
- ¿Pos qué fedes aquí? ¿Tais estudando el molín? – paróuse na porta vendo a os nenos sentaos y sin nada entre as maos.
- Algo así – respondéu Yayo, erguéndose pr’axudarye a meter dentro os tarecos que tría: - ¿Qué vas preparar apareyos novos?
- Vou cambiaryes os mangos ás sacadeiras, qu’el que trouxo esos compraos nun sabía cónto pesan condo teis que manexallas cúa mao sola... –pousóu a cesta nel tarrén y quedóuse parao mirando con pena el molín: - ¡As noites que teño pasadas aquí condo era neno, sentindo os contos que me contaba meu tío mentras molía...! Y d’ei tamén ven a mía afición a pescar truitas – río al fin.
Miráronse os nenos querendo rirse:
- ¿Y podes contarnos cómo poñía a andar el molín? – siguío perguntando Yayo.
- Podo, peró nun vei andar. Tá el banzao sin augua y fai tempo qu’el río llevóu as pedras da chapacuña... – rascóu a cabeza por baxo da pucha: - Condo chegábamos, mandábame meu tío ir abrir el augua mentras él valleiraba el grao na muxega pra qu’el rodezno botase a andar. Despós comprobaba qu’a farina salise ben molida y xa nun tíamos máis qué fer qu’ir valleirando el grao y despós encher a farina nos sacos, mentras tanto meu tío salía fumar de tanto en tanto y sacaba a boteya del anís pra quitar el relente da noite con un vasín condo entraba, y entre cigarro y cigarro iba contándome contos d’encantadas, bruxas, aparecidos y todo conto se contaba entoncias pra meternos medo a os nenos y qu’a mín sempre me prestóu sentir, así me quitasen de durmir ou me dese medo andar solo de noite pollos camíos hasta qu’aprendín que a os qu’hai que ter medo é a os vivos y a lo conocido y eso axina s’espanta con mirar ben por únde y con quén s’anda – callóu un bocadín: - Nel tempo qu’eu tuven vindo con meu tío nun fixemos ningún trabayo máis que poñer algúa llouxa ou llimpar el banzao y pra eso víamos condo nun había molenda da noite y fendo como que na máis víamos ás truitas, escondíamos a ferramenta nun caleiro veyo qu’hai un pouco máis pra riba, nel medio del monte, e íbamos trendo el que necesitábamos en veces, procurando nun topar con naide, que conto menos soubesen os vecíos, menos podían dicir sin querer se yes perguntaban, qu’al final case todos sabían qu’aquí se molía de noite, peró, xa se sabe: el que nun se diz, nun é – callóu outra vez, sacóu úa navaya del cesto y coyéu úa xota pra medilla coa sacadeira.
Como os nenos quedaron mirando pra él sin poñer facha de marchar, quedóuse parao y perguntóu:
- ¿Queredes saber algo máis, marcháis ou vais axudarme?
- Condo empezóu tou tío a vir moler, – perguntóu Naya: - ¿nun tuvo que reparar el molín? Quero dicir: ¿taba en bon uso?
- Non, nía, ¡qué iba tar! Peró antias qu’él, inda condo a guerra, amañáranlo os da Monxa, que foran ellos os qu’empezaran a moler de noite. Condo él lo coyéu, algo tuvo que ferye, peró non tanto como os da Monxa, qu’esos sí que case tuveron que fello novo, y ás escondidas, nun foran denunciallos...
- ¿Y cómo foi que lo coyeran os da Monxa se nun era d’ellos? Porque era da casa Grande, ¿non? –atrevéuse a perguntar Yayo.
- Ser, era; peró ei houbo muita hestoria... – empezóu a marcar a xota: - Parece que don Manuel yes deu permiso pra usallo, nun sei a cambio de qué, que nunca maquilóu d’él... – siguío tayando a cana pra cortalla: - Dicían que tía úa deuda coa familia por nun sei qué compromiso que nun cumplira... ¡Eu qué che sei! El que é seguro é que yes deixóu el molín y ellos a meu tío condo nun houbo na casa quén vise moler.
- ¿Y tou tío nun foi á guerra? – interesóuse Sara.
- Non: era coxo y así llibróu. Os d’a Monxa sí que deberon ter trabayo pra poñer a andar el molín: sei que tuveron que retechar y amañar as paredes qu’esbarrigaran. Bueno, y el banzao y a chapacuña tamén debían tar abondo mal. Y fello de noite y sin muito ruido, que nun taban as cousas pr’andar eslleirando, inda que por aquí nun houbese muito alboroto. Que sempre hai que ten que llevallo todo de conta... Peró, bueno, tendo a venia del amo, igual tamén los respetaron un pouco, que con todo el llabor que fixeron pra volver moler aquí ben sei que mui someiros nun poderon ser... – acabóu de cortar el mango y púxose a esparazallo: - ¿Sabedes fer cornetas?
Sacudiron a cabeza os tres y deixaron que Antón yes contase cómo fían xipros y cornetas coas parazas dos árboles:
- Como antias pasábamos máis tempo nel monte que na casa, usábamos el que tíamos a mao pra entreternos... Y así tamén era el monte y os trabayos n’él el tema da mayoría das hestorias que contábamos: os tesouros, as encantadas, as lluces telmas, ..., sempre tan nel monte unde daquén queda solo y de noite. Que, por certo: llougo cae así que será ben ir recoyendo pra ir pra casa.
Foron salindo todos y quedóu Yayo zarrando y guardando a chave nel sou sito. Botaron a andar al paso de Antón, que siguío contándoyes:
- Nun é d’estrañar que se yes ocurrise tanto conto de medo: mirái a estas horas, que xa nun hai muita lluz, as cousas que podemos pensar que vemos entre a ganza ou os brillos del augua. Y pensai que poucas lluces había por nayundes y el que sí había era fame abonda y, ás veces, pouca sede. Xa vos contéi os tentos d’anís que se metía meu tío nel peto col conto del relente da noite y nun era el único...
N’ese intre sentíose ruido de canas y a voz d’un bicho entre a maleza que yes fixo saltar a os nenos mentras Antón ría con ganas:
- ¿Vedes el que vos digo? Falando de medos cualquer cousa nos asusta... Hasta un corvo cantarín y un esquío pouco hábil – acertóu a dicir condo ye pasóu a risa: - Mirade: por ei veise al caleiro unde vos dixen qu’escondíamos a ferramenta. Bueno: a ferramenta y outras cousas que nun queríamos andar pasiando pollos camíos – volvéu rir un pouco, peró nun quixo dicir de qué: - Había outro sito bon pra esconder cousas pequenas nel canto del posadoiro del molín, peró eu nunca aprendín únde nin cómo s’abría. Debía ser outra pedra como a da chave, peró meu tío nunca me deixóu aprendello: dicía que nada bon salía del que se metía n’aquel furaco. Y, a verdá, nun volvera acordarme d’él hasta agora que faléi d’escondrixos.
Miráronse os nenos, pensando xa en volver mirar a ver se daban col nío:
- ¿Y por qué dicía eso tou tío? ¿Metíase algún bicho allí ou qué guardaban que nun ye fía ben el fresco? – quixo saber Sara.
- Pos nun sei porqué dicía eso. El que sí sei é que él nun lo usaba por gusto, peró daquén había que ye deixaba allí os mandaos que tían d’emparzao y sempre botaba pestes condo tía qu’ir revolver n’él. Xa vos dixen qu’era mui amigo dos contos de medo y teño pra mín qu’era porque algo cría nel que contaba. A saber qué historia tía el furaco del molín que tanpouco ye gustaba meter as maos n’él.
Tempo yes faltóu a os nenos al día siguinte pra salir escopetaos, na máis xantar, de volta al molín pra chegar antias que volvese Antón.
- Tampouco creo que vayamos encontrar nada ei. Xa oistis que tuveron usado el escondite condo molían de noite... –encoyéuse d’hombros Sara mentras miraban pral posadoiro sin acabar de ver únde podía tar a pedra que se sacaba.
- Xa, peró nun perdemos nada por buscallo y mirar se hai algo dentro – respondéuye el ermao, escuruxándose pra ver miyor as pedras del poyo.
- ¿Ois, Yayo? ¿Nun é raro qu’haxa úa pizarra fendo parede? – apuntóu Naya pra úa pedra nel llao del posadoiro.
- Mui grande nun é – dixo Sara mentras Yayo petaba na pedra con cuidao.
- Algo móvese – puxoulo con máis gana y torcéu un pouco, deixando sito pra poder sacalla.
- ¿Y vas meter a mao ei, así, sin ver? – paróulo el ermá.
Volvéuse pra ella Yayo:
- ¿Y tú pensas qu’ei dentro pode haber algo que ma coma? – inda así, erguéuse: - Ei dentro hai llinternas, sacaréi úa pra que calles...
Mentras el neno buscaba a llinterna, entróu Naya y quedóuse mirando pras paredes:
- ¿Y tú que buscas agora? – perguntóuye, poñéndoye as pilas a úa llinterna y prendéndola pra ver s'allumaba.
- ¡Espera! ¡Déixama! – pidío a nena.
- Coye outra, qu’inda vei chegar Antón y piyarnos revolvendo. Que dice qu’era el tío quen cría os contos de medo peró paréceme a mín qu’a él tampouco ye gusta que revolvan certos sitos...
Volvéu entrar al bocadín:
- Ei nun hai nada. ¿Y tú? ¿Encontrache algo? – enfocóu a lluz pra unde apuntaba Naya coa súa: - Esa pedra tamén parece distinta, ¿non?
Entróu Sara, mirando qué fían os outros dous y tamén vío a pedra qu’enfocaban:
- ¿Pensades que hai máis escondrixos aquí? – perguntóu, sentándose nel banco, sin perder de vista el recorrido das lluces por as paredes, que volveron parar nel pico da misma pedra.
- Tá claro qu’esa pedra é distinta del resto. Ou el que paredóu era algo caprichoso ou tá marcando algo – respondéu al cabo Yayo.
- Por mirar nun perdemos nada y axina que llougo chegará Antón – apuróulo Naya.
- ¡Pos sí que tá furao el molín! – soltóu Sara al ver que sou ermao sacaba a pedra sin muito trabayo.
- A ver – erguéuse Yayo, con cuidao de nun dar col brandeiro nas costas, pra coyer a llinterna que deixara nel pico y pra responderye al ermá: -El furao da chave debía habello en todos y el d’ei fora igual era el qu’usaban condo a chave era das grandes, qu’esta pequena é máis nova qu’el molín. Y este d’aquí dentro igual lo fixeron a posta pra guardar ou esconder algo...
- Se tuvese bola aquí, seguro qu’iba botarye a culpa a dalgúa bruxeiría que fían os veyos pra qu’el molín molese ben ou nun ye faltase el augua ou algo así...
Escuruxóuse outra vez Yayo detrás del brandeiro, allumando pral furao:
- Aquí sí hai algo – anuncióu mentras desaparecía a lluz dentro del escondrixo: - Coye aquí, Naya.
A nena xa s’arrimara a él y estiróu as maos pr’hacia él pra coyer el que y’apurría: un saqueto de tela amarrao cun rosario.
Erguéuse Sara pra ver tamén ella, peró al ver el que sacaba Naya reculóu hasta volver sentarse:
- ¿Vedes? Vei ter razón bola, deixailo ei y vámonos xa... – pidío con susto na voz.
Inda revisóu outra vez el furao Yayo antias de poñer a pedra nel sou sito y salir de detrás del brandeiro:
- Trae a llinterna que vou volvellas al sito y vámonos, que seguro que xa ven de camín Antón y nun quero ter que contarye qué fíamos outra vez aquí – nun tuvo que repetillo outra vez pra que Sara salira case correndo del molín.
Desarmaron as llinternas os outros dous y volvéronlas al sito:
- Mira únde metes el saqueto que nun se vexa nun vaya ser que topemos con daquén pol camín... – tampouco a Naya ye fixo falta repetiryo y condo saliron del molín Sara nun soubo se ye fixeran caso y lo deixaran dentro ou non.
Xa taban chegando al camín unde deixaban as bicis condo Yayo paróu:
- Esperade: vamos por aquí, por unde Antón nos dixo que se chegaba al caleiro – cambióu el rumbo, abrindo camín por unde dicía.
- Teis razón – siguíolo Naya: - Así, se xa ben de camín Antón y nos ve, nun sabe que vimos del molín...
- ¿Y qué más da que lo sepa? Nun fixemos nada malo y, ademáis, el molín nun é d’él... – rezongóu Sara, detrás d’ellos.
Nun quedaba mui llonxe el caleiro y se Antón nun yes houbese dito qué era, iban pensar que podía ser cualquer ruina cuberta d’hedras y maleza:
- Pos sí que ten que ver, sí – volvéu protestar Sara: - ¿Podemos ir pra casa xa ou inda tedes gana de siguir furando na maleza como xabariles?
Miráronse os outros dous y al fin perguntóu Naya:
- ¿Y tú qué teis hoi? Tanto interés tías nel historia das monedas y hoi nun hai quen te mova sin que protestes por todo...
Encoyéu os hombros a nena y sacudío a cabeza:
- Nun teño nada – como os outros siguían mirándola sin botar a andar, añadío: - Díxome bola que xa nun soi úa nenía pr’andar detrás de paxaríos nin crendo en fontes encantadas...
- ¡Pos búa foi falar! – interrumpíola el ermao: - ¡Anda que nun tá ella todo el día falando de bruxeirías y aoyos!
Callóu Sara y, encoyéndose d’hombros, deu a volta camín del atayo del molín. Botaron a andar detrás d’ella hasta que la coyeron:
- ¿Contácheye tú el qu’andamos fendo? – fíxoye pararse Naya.
- ¡Qué iba contarye! ¡Encima! ¡Búa taba xa col que ye dixo a bruxa de Rosía! ¡Mui ben ye vío que ye sacásemos el augua pr’aforrar a da casa, peró faltóuye tempo pra irye col conto!
- ¿Y qué ye respondiche? – quixo saber el ermao.
Recuperóu Sara a cara de piya que poñía condo salía coa súa:
- Botéime a chorar y aforréi a resposta. ¡Y eso que taba empeñada en que contase qué andábamos buscando ou dúnde sacaráramos el ocurrencia de valleirar a fonte! Tamén chegóu a perguntarme s’encontráramos algo nel fondo...
- ¿Y? – perguntaron os dous al tempo.
- Choréi más forte – río, botando a andar outra vez.

jueves, 10 de agosto de 2017

Arras (Verderón 9)

Sentadas as nenas nel poyo y Yayo frente a ellas nel tarrén, coa caxa das cartas entre as dúas, nel pico d’ella a carta de despedida de Román y os dous aniyos enriba, xa llevaban un pedacín calladas, mirando pra ellos. Hasta Verdi deixara de xiprar al ver aparecer del bolso de Sara el aniyo perdido y brincaba entre as canas del rosal al pe d’ellos.
- Xa temos el outro aniyo y agora ¿qué? – perguntóu al fin Sara.
Esta vez tocóuyes a os outros encoyerse d’hombros y Verdi enalóu hasta un dos pesqueiros del horta. Desde allí botóu al aire un xiprido llargo y chen de florituras qu’as nenas axina entenderon.
- A ver: esto é como un rompecabezas y cada peza que poñemos danos úa pista pra buscar a siguinte – empezóu Naya.
- Encontramos as cartas y un aniyo: faltaba el outro – apuntóu Sara.
- Gracias a Manolín demos col sito unde bola tirara el aniyo – siguío el chaval; - Y encontrámoslo. Y úa búa llargatúa cuidando d’él.
- Xa temos os dous aniyos xuntos, peró esto nun vei cambiar a pena que debéu pasar Saría... – volvéu falar Naya.
- Nin Román – pensóu en alto Yayo. – Que tamén foi ben manso ou pouco interés tía pra quedarse col historia que ye contase Pepa del ermá...
- ¿Y qué iba fer, desde tan llonxe? Y tampouco Saría parece que fixese nada – apuntóu el ermá.
- Aquí tuvo qu’haber algo máis que nun sabemos
Miraron os ermaos pr’a vecía, que coyera a caxa das cartas, apartando os aniyos, peró sin acabar de dicidirse a abrilla. Volveron quedar un bocadín callados hasta que Yayo s’erguéu, sacudindo os calzóis:
- Eu véxolo así: esto é como un conto, úas das historias que nos conta bola condo tá de bon norte. Hai dous namorados que nun poden tar xuntos, él vei buscar a vida pra volver rico y casar, peró a bruxa mala, y dígolo con toda el intención, el ermá envidiosa, fai porque nunca se volvan xuntar. Faiyes romper a promesa ou, miyor dito, pensar que la romperon: quítaye el aniyo al ermá y díceye al mozo que yo deu a outro... – callóu un bocadín el neno, buscando cómo esplicaryes el qu’a él nun y’acababa d’asentar nel conto: - Nun sei cómo lo vivío Román, peró Saría tampouco parecía mui dolida. Xa sei que pasara muito tempo condo eu nacín, peró nunca taba triste nin tía mal caráter... pra eso xa tá nosa bola – sorprendido pol qu’acababa de dicir, deixóuse cayer sentao outra vez.
- ¡Eso é! Ei tá el que nos falta: ¿por qué Saría nun taba triste y nosa bola sí, y enfadada, y sempre roñando...?
- Y féndonos cabriar a os outros, ou chorar... – siguío el neno: - Algo ye salío mal nel intención de fastidiar al ermá: ¿qué y por qué?
- Igual Saría nun tía tanta gana de casar como ella... – propuxo Naya.
Sacudiron a cabeza os dous ermaos:
- Non: tía el axuar preparado y sempre esperóu novas de Román – insistío Yayo.
- ¡Home! Esperar, esperar... – encoyéuse d’hombros el ermá.
. Vale: nun é qu’esperase que chegase buscalla, peró, nun sei, era como se soubese algo que nun ye deixase rendirse á pena – como as nenas mirasen pra él esperando que s’esplicase, siguío pensando en alto: - Dalgún xeito sabía que fora el ermá a que ye quitara el ocasión de casar col mozo que quería, de irse llonxe, de vivir miyor..., ou el ilusión que tuvese, que nunca falaba d’eso. Peró era como se nun y’importase, ou, igual, como se soubese que se ella siguía rindo, nosa bola nun podía rir a gusto...
- Y nun esqueizades – sonóu a voz de Pacho por riba d’ellos: - que Pepa casóu porque Saría quixo.
Volvéronse os nenos pr’a ventá unde s’asomara el bolo de Naya, esperando que yes dixese de qué falaba:
- Carlos quería a Saría, pero como ella a él non, conformóuse col ermá, sempre penséi que porque Saría lo convencéu, nun sei cómo... Y Pepa sábelo de sempre, peró tá tan encandilada con él qu’inda hou nin ye tuse; confórmase con saber que tá con ella... Tamén é porque sabe que, inda querendo al ermá y non a ella, Carlos nunca ye faltóu al respeto y menos con Saría. Esa é a ventaxa qu’el ermá sempre ye tuvo a Pepa.
Volvéu meterse pr’adentro Pacho deixando a os nenos rumiando el qu’acababa de diciryes. Xipróu Verdi, volvendo al rosal, pra recordaryes qu’eso nun era máis qu’outro detaye del historia, peró no a chave que tían que buscar pra siguir fendo el rompecabezas.
- É verdá que Saría tía humor abondo pra pasar ríndose del ermá toda a vida... – recordóu Yayo.
Miráronse as nenas pensando cómo cambiar el rumbo das cavilacióis de Yayo, deixando de darye voltas á vida dos bolos y a tía. Volvéu xiprar el verderón, féndoye cambiar a cara a Sara:
- Dixiche antias que esto era como un conto – empezóu a contar a nena: - Temos as días ermás, os dous namorados, peró da misma, y as ganas d’incordiar da ruía, qu’al fin parece que é a que sale coa súa, peró sabemos que non porque Saría sigue feliz y contenta y ella amargada y amargándonos a todos...
Quedaron callados outra vez hasta que Naya fixo as perguntas que quedaran nel aire:
- ¿Por qué Saría sigue feliz y Pepa amargada? ¿Qué peza sigue faltándonos?
- Nun volvas por ei – reprendéula Sara: - Encontramos el aniyo perdido núa fonte, debaxo d’úa llargatixa grande y veya. Contándolo como un conto podíamos decir que Saría era un encantada porque un dragón, eso sí: enano, tía presa a sua voluntá, el aniyo da promesa, na fonte unde vivía.
- Xa – interrumpíola el ermao: - peró Saría nun se peinóu na noite de San Xuan al pe da fonte nin houbo mozo que quixese rescatalla...
- ¡Ei tá! – saltaron as nenas al tempo.
- Pode qu’ella nun se peñase na fonte, acordáivos das trincas, tampouco vivía n’ella, como nos contos, peró sí houbo rescatador. Non el qu’ella esperaba ou quiría, peró ei tuvo el noso bolo – siguío el conto Sara: - Como nun cumplío el que fose que tuvese que fer pra conquistar al encantada, conformóuse con vivir al pé d’ella, casando col ermá...
- Pos sí que che vei quedando ben el conto – interrumpíola Yayo. - ¿Y qué había qué fer pra romper el meigayo? Eso é lo máis entretido dos contos...
- Pos eso sí que nun lo sabemos... Ou sí: naide encontrara el aniyo hasta nosoutros.
- ¿Y xa tá? ¿Era eso na máis? Nun créu que Saría casase con Carlos solo porque ye devolvese el aniyo... – dudóu Naya.
- Pos non. Se fose eu, iba pensar que fora él quen mo quitara – concedéu Sara.
- Así que inda nos queda saber qué maís habería que fer pra ceibar a Saría – resumío Yayo, - quen, tamén é verdá, nunca parecéu mui esmolida por nun casar...
- Eso xa quedóu claro: a Saría nun ye quitóu el humor quedar solteira. Tampouco as encantadas dos contos parecen mui esmolidas por que las queran. Y os mozos nun sei se van por ellas, por guapas que sían, ou pol tesoro que dicen que guardan... – razonóu Sara: - El conto é qué tía que fer quen fose pra quitarye el aoyo: encontrar el aniyo y ¿qué máis?
- ¿Nun encontrastis nada máis qu’a carta entre as cousas de Saría? – interesóuse Yayo, buscando algúa pista nova.
- Muitas cousas, peró nada que nos vala pra saber qué fer... – sacudío a cabeza Naya, abrindo a caxa das cartas y empezando a sacallas úa por úa.
- Nun sei... ¿Nun faltaba nada nel axuar, por dicir algo? – perguntóu Yayo.
- As arras taban: 13 pesos de plata envoltos nun pano d’encaxe... – respondéu Naya sin quitar os oyos das cartas.
- ¡Espera! – brincóu el chaval: - ¿As arras nun yas da el novio á novia? ¿Por qué las tía Saría?
Encoyéronse d’hombros as nenas:
- Igual foran xuntándolas y guardándolas ella pra que nun se perdesen nel viaxe d’él... Dixeron os bolos d’esta qu’eran mui veyas...
- Y con dúas iguales fixérayes meu bolo os aniyos – acordóuse Naya.
- ¡É verdá! ¡Y había máis na caxa dos cuartos!
- ¿Y únde las tedes?
Erguéuse Naya pousando as cartas y a caxa nel poyo y entróu na casa buscar el ucha de ferro qu’encontraran. Salío al bocadín, texendo xa coa chave pr’abrilla:
- Guardámoslas todas aquí; as arras inda envoltas nel pano. Nun quiso bola que las xuntáramos, nun sei porqué... – acabóu al fin d’abrir a caxa.
Nel pico taba el pano coas monedas qu’iban fer d’arras envoltas nél. Espurríose Yayo pra que ye dese el paquete a nena, desenvolvéulo con cuidado y foi pasando as monedas d’úa en úa. Eran trece riales de plata iguales que foi mirando al detaye:
- Estas son todas iguales, pode que por eso las tuvesen apartadas. Y sonche ben veyas: poin 1808 – quedóuse pensando un bocadín: - Sóname a fecha, pra mín que algo tuven qu’estudiar con ella... Ah, sí: Goya y os fusilamentos... Eso era condo inda andaban os franchutes por aquí.
- Pos sí que son veyas, sí. – río el ermá: - ¿Y esas son iguales?
- Non, aquí hailas de muitas fechas diferentes – tuvera naya poñéndolas nel poyo ordenadas: - Eso sí: parecen todas de plata.
- Pos é un bon caudal pra que lo tuvese guardao nel desván...
- Y un feixe de billetes, esos máis novos, que había n’outro peto – anuncióuye Sara al ermao.
- Eso nun é tan raro, serían aforros. Peró estas monedas son mui veyas pra ser d’ella... Quero dicir que tuvo qu’encontrallas ou heredallas de daquén que las tuvese guardadas por algo...
- Encontraríanlas, ella ou Román. ¿Queredes saber d’únde saliron? – asomóu Pacho na ventá col cigarro entre os didos.
Volvéronse todos pra él esperando que yes contase el historia:
- Saber nun sei únde las encontraron, ou las encontróu Román, según penso eu, peró sí sei porqué taban escondidas – deu úa chupada al cigarro: - Condo a guerra quixeron cambiar as monedas por papel, as de plata y as poucas d’ouro qu’inda había, por ter el valor en peso y as pequenas pra fer munición y daquén houbo que, como nun se fiaban del papel, que axina nun valío nada, escondéu el caudal que tía – deu outra calada, momento qu’aprovecharon as nenas pra perguntar a úa:
- ¿Y así nun las perderon igual y sin disfrutallas?
Sacudío a cabeza el bolo:
- Se todas esas monedas eran d’ún, seguro que nun tía apuro por nun dispoñer d’ellas. Y se eran de máis d’ún, igual tampouco amañaban a vida por cambiallas por papel... – deu outra calada, dándoyes tempo a siguir discurrindo.
Esta ver foi Yayo el que perguntóu:
- ¿Y por qué nun las buscaron condo pasóu todo? ¿Ou nun yes deu tempo antias que Romás, se foi él, las encontrase?
Apuróu el cigarron Pacho antias de responder:
- Eu máis ben penso que nun había quén las sacase da cova. Vosoutros nun lo sabedes, peró por aquí unda houbo us contos desaparecidos, d’ún llao y d’outro, qu’as ideas nun eran el primer motivo pra desaparecellos, senon venganzas, manías, envidias... Da el ocasión, que razóis xa s’encontrarán... – parecéu qu’iba meterse pra dentro el bolo, condo Naya s’aballóu a perguntar:
- ¿Y tú nun teis idea d’únde poderon encontrallas? ¿Nun vos dixeron nada? ¿Nin tú perguntache d’únde saliran condo che pidiron que yes fixeses os aniyos?
Miróu el bolo á neta, pensando qué ben lo conocía, sabendo únde tía que pinchar pra que yes contase todo conto sabía del historia das monedas. Mandóuyes esperar coa mao y nunintre salía por a porta poñendo a pucha:
- Deixáime sentar y vamor ver qué sacamos del qu’eu sei y vosoutros discurrís, que tampouco vou darvos todo feito y masticado.
Esperaron os nenos qu’acomodase nel poyo y inda mandóu á neta ir buscarye un cafetín dentro, mentras él lliaba con calma outro cigarro. Despós de darye un papao al café con gotas y azúcar, como a él ye gustaba, que ye trouxera Naya, coyéu alento y empezóu.
- Condo trouxeron as monedas pra que yes fixese os aniyos xa pasara tempo pra qu’el que las escondera tuvese ocasión de recuperallas, así que podemos pensar que se siguían escondidas: ou el amo nun vivía, nun las necesitaba ou nun andaba por aquí pra ir buscallas – miróu ún por ún a os nenos pra ver se siguían el filo con él: - El caso é qu’ellos, ou él, encontráronlas. Supoño, conocéndolos, qu’a daquén ye perguntarían de quén poderían ser. Daquén de confianza, claro... Tou pensando qu’igula a os nosos padres ou veyos de por aquí – paróu pra prender el cigarro y dar outro papao al café: - Nun créu que soupesen de quén eran, porque seguro que yas volvían, al amo ou á familia, ou sí, se nun había xa a quén volvellas.
- Sabendo únde las encontraron, igual poderan saber de quén eran, sin ter perguntar... – propuxo Naya.
Miróula sou bolo con algo de pena:
- Daquella nun se falaba sin dolo del que pasara na guerra y se eu nun conozo el historia das monedas, é fácil que nin Saría nin Román la soubesen tampouco. Peró igual – concedéuye á nena: - foron perguntar a quen, por el sito que fose unde taban esocndidas, podera saber de quén eran.
Quedaron callados un bocadín, buscando un filo del que tirar pra siguir desenbolortandoel historia das monedas. Al cabo, perguntóu Naya outra vez:
- ¿Por únde andaba Román que podese encontrallas él y non outro? – miránronla todos, esperando que s’esplicase: - Soubemos únde buscar el aniyo por unde andaba Pepa y non Saría. Agora podemos saber únde las encontróu Román sabendo por unde andaba, a qué se dedicaba, pra dar col sito unde puido dar con ellas.
Cabecóu el bolo, fendo memoria:
- Supoño que nun tardaría muito en trerme as monedas pra os aniyos desque las encontrara... Y tou pensando qu’igual usóu as máis novas pra pagar el viaxe al Arxentina, que d’outro sito nun créu que sacase el caudal... – deu outro papao al café antias de siguir: -Saquella trabayaba na casa da Monxa de criao – deu un respingo al darse conta d’algo: - ¿Únde dixestes qu’encontrarais as sampedras?
- Nel molín veyo – respondéu Yayo sin entender qué tía que ver, qu’ese nun era el molín da casa unde trabayaba Román.
- ¡Pos claro! – palmióu a frente el veyo: - Condo había qu’entregar el cupo de farina, os da casa da Monxa iban moler de noite a ese molín porque nun taba declarado... Seguro que foi ei unde encontróu Román as monedas. Y ese molín era da casa Grande, así que don Manuel aprovecharía el sito pra esconder as monedas de valor que tía...
- ¿Y a ese matáronlo condo a guerra? – quixo saber Yayo.
- Non, ho, a esos nunca los piyan as guerras. Ese morío na cama al calente y con todas as venias, dos d’un llao y dos d’outro...
- ¿Y cuál é a casa Grande? – perguntóu Sara, que nunca tal nome sentira nel vecindario.
- É a casa esa que tá cuberta de maleza camín dos salgueirales – respondéu Yayo.
- Sí, esa era hasta que queimóu al pouco de morrer don Manuel – aprobóu Pacho: - Y morto él acabóuse a fruxe, así que naide iba reclamar as monedas, como nun fosen os vecíos a os que roubaron os d’esa casa... Peró esa é un historia que nun ben col conto das monedas. Xa sabedes d’únde saliron: del molín veyo. ¿Y agora?
Encoyéronse d’hombros os nenos, mirando ús pra os outros, hasta que Sara propuxo:
- Pos podemos volver al molín, ver únde podían tar escondidas as monedas y se quedóu algo máis escondido allí... – encoyéuse outra vez d’hombros: - Porque a casa tá fundida y chía de maleza pra ir ver allí...
Miránronse os outros dous con media risa na cara:
- Pos volveremos al molín, a ver se encontramos algo – dixo Naya.
- Y, senon, sempre queda coyer un foucín y ir ver á casa – río Yayo.

miércoles, 2 de agosto de 2017

El aniyo (Verderón 8)

Fixéraseyes corto el camín de volta da fonte, pernsano qué fer coa llargatixa y el aniyo. Y tuvo que ser outra vez el bolo de Naya el que yes dese a solución al vellos chegar col bote:
- ¡Menudo guardafontes coyestes! – asombróuse al pusallo Yayo nel poyo xunto a él. Axina cayéu na conta d’unde podían vir: - Esa é a llargatúa da fonte del Xordo.
Sacudiron a cabeza os tres nenos:
- ¿Y nun encontrastis nada máis? – perguntóu Pacho.
- Encontramos el aniyo de Román, ou un parecido. Peró éste – apuntóu Naya coa cabeza al vecín: - metéulo nel bote pra que se fose lavando y agora el guardafontes nun se despega d’él.
- Desque lo metín, deitóuse enriba y ei tá nel fondo... – esplicóuse Yayo.
- ¿Y pra qué trouxestes el bicho?
- Díxonos Lalo que, se lo coyíamos, lleváramosyo pra vello y nun íbamos dar volta outra ver pra soltallo. Xa lo llevaremos mañá...
- Se sigue vivo – apuntóu el veyo con intención.
Miráronlo os nenos pra saber se falaba en serio ou taba bullándose d’ellos y al cabo, véndolo tan serio, respondéu el neno, qu’era el que tía esperiencia con esos bichos:
- Hasta mañá ben pode aguantar... – nun ye fixo caso Pacho, entretido en lliar un cigarro: - Por veyo que sía nun morrerá por cambiar de poyeiro úas horías...
- Destapa el frasco y ponlo a sombra. Ei mismo entr’as hortensias pode ser un bon sito – contestóu al fin el veyo.
- ¿Y se escapa? – perguntóu Sara con noxo, pensando xa en ter que buscallo ou, inda pior, tropezar con él sin vello antias.
- ¿D’un tarro de cristal y con boca estrecha? Ah, nía, que nun ten ventosas...
- ¡Nin alas! - río tamén Naya col chaval.
- Queda de conta túa. Vamos pra casa que mandamos toda a tarde por nosoutros.
Fóranse os vecíos y quedóu Naya col bolo taliando el bicho, a ver qué fía, se cambiaba de sito ou siguía pegado al aniyo como se fose parte del sou corpo. A que nun tardóu muito en ir ver qué fía foi a gatía, qu’axina buscóu os mismo y el collo da nena sin mirar siquera pral frasco.
- Podedes irvos – xipróu Verdi desd’el pico d’un hortensia que doblaba a flor col sou peso: - El guardafontes nun vei despegarse del aniyo como nun yo quitedes de con él.
- ¿Y que vei fer condo yo quitemos? – perguntóu a nena, garrando a gatía pra que nun tornase al páxaro.
- ¿Tasme perguntado se vei pasarye algo por quitaryo? – torcéu a cabeza pra miralla col sou oyín mouro: - Porque ben sabes qu’estos bichos nun vos fain mal ningún ás personas. Salvo el noxo que parece que yes dan ás Sarías.
Escapóuseye úa risada á nena:
- Pos sí...
- Pos nun sei. Ben se verá condo yo saquedes y lo volvades a él á fonte. Porque vais volvello, ¿non?
- Mañá al hora da sesta – anuncióu Naya.
- Pos eso: entoncias veremos qué fai.
Xipróu úa vez más y parcía qu’iba botar a volar condo falóu el bolo:
- ¿Únde tuviche toda a tarde que nun fuche con ellos taliar qué fían?
Espicoróuse el páxaro y cambióu d’hortensia antias de responderye:
- Teño outras obligacióis, ademáis de mirar qué fain os nenos. Hoi ben s’amañaban sin axuda, como xa vimos.
- Tendrás, ho. Familia numerosa... – río con sorna el veyo.
- Pos sí –xipróu con forza, enalando llonxe d’ellos: - Xa veremos qué pasa mañá na fonte...
*********
Nun era Sara das que madrugaba pra chegar con tempo á parada del bus del escola, peró aquella mañá xa taban todos subidos condo deu chegado y con tal mala cara que nin a chofera ye quixo chamar el atención por ter qu’esperalla. Eso sí; na más subirse, zarróu as portas y nun ye deu tempo á nena a ir sentarse ca vecía antias que botase a andar el bus.
Desd’el sou asento, botóye un oyada cargada d’intención a Naya. Despós, sacóu algo da mochila y xa nun volvéu mirar pra ella en todo el camín.
Al chegar al escola, Naya erguéuse com osempre pra ir salindo en orden y sin emburrriarse ús a os outros, como yes tía mui avisado a chofera y, al baxarse, nun vío a Sara por nayundes, así que foi asomarse na porta delanteira del bus nel mismo momento que sonaba a sirena pra entrar en clase.
Chistóuye el amiga condo xa pasaba a portalada y esperóula pra entrar as dúas case correndo nel escola, col bedel mirando pra ellas coa mao na maniya pra zarrar.
- ¡Bús días! – saludáronlo al tempo as dúas, sin acortar el paso.
Inda yes quedaban dous tramos llargos d’escaleira y un bon pedazo de pasiyo hasta chegar cada úa á súa clase y ningúa das dúas taba pol llabor de ter que chamar á porta zarrada pra poder pasar. Xa case na porta apurríoye Sara un papelín doblao al outra nena.
- Hoi nun temos recreo y se nun cho conto, revento.
Entraron cada úa na súa clase coas maetras chegando detrás d’ellas:
- ¿Nun vos chegóu el finde pra tar xuntas qu’inda tedes qu’entrar as últimas por falar un pouco más?
As que inda nun entraban d’esa foran as maestras, dándoye tempo a Naya a acomodarse nel sou sito, sacer os tarecos del asinatura que tocaba y abrir el papelín que ye dera Sara. Era un pedazo de foya de llibreta escrito a todo trapo nel autobús de camín al escola según se vía pollos saltos nas lletras, xa de por si bailúas, da vecía y n’él vía contarye un especie de sono que tuvera de noite col bon del guardafontes, súa bola, el ermá y outras cousas que, según ye dicía, xa ye cuntaría con calma de tarde, deque volvesen á fonte el bicho y acabaran d’úa vez el conto del paxarín.
Tampouco os da súa clase iban ter recreo col bon de preparar el festival de fin de curso, coa súa graduación y a despedida del escola dos que marchaban pral istituto, os que cambiaban pra outra escola y os maestros que s’iban ou se retiraban; nin ella tempo pra darye voltas al qu’el outra y’escribira.
Xuntáronse al fin camín del autobús y vío Naya que nun miyorara nada a cara del amiga:
- Bueno, nía, nin que nunca tuveses malos sonos...
Miróu pra ella Sara con tal pena que se y’encoyéu el ánima inda antias de sentilla:
- É que tamén é raro que m’acorde si sueño ou non...
- Anda, nía, anda. Eso todo foi el noxo que pasache cos bichos que sacamos da fonte... – probóu a quitarye ferro por outro camín.
- Nun soñéi coas llargatixasa, foi coa llargatúa. Nun vin máis en todo el que recordo... – respingóu de noxo: - Inda era máis grande del que é y tía ús oyos brillantes...
- Deixa de darye voltas. Os soños é lo que tein: que parecen máis de verdá qu’a vida. Dígocho eu que soño a cotío y acórdome del que soño como se lo vivise...
Quedaron en verse na más se fosen durmir os bolos de Sara, abayándose a recoter y deixando as tareas del escola pra despós, nun fora ser qu’inda los pillase Pepa col aniyo y yes botase outro responso por andar revolvendo el qu’ella chamaba merda veya, y botaron a correr cada úa pra súa casa. Inda antias d’entrar, paróuse Naya ver cómo taba el guardafontes que se colara nel sono del amiga.
- Tá como taba ayer – anuncióuye elbolo desd’a ventá unde apuraba el último cigarro antias de xantar.
Quedóuse un bocadín callada a nena, calibrando se falarye al bolo del sono de Sara ou on y éste, como se ye llese a mente, comentóu:
- Parece que Sara heredóu el noxo que yes tía Saría a estos bichos... Nun sei se vos sería miyor que nun volvese a fonte ella – sentencióu, apagando el cigarro nel cinceiro que tía na soleira xunto él.
- Xa soñóu con ellos de noite – quixo rirse a neta, entrando na casa.
Condo salío, xa taba Yayo esperándola col frasco da llargatúa nel poyo.
- Pos ¿Sara?
- Hola, primeiro. Mandóula má durmir a sesta que nun s’entendía nin ella: sompéu un vaso, riñío con bola, acabóu chorando... y miyor que nun veña qu’abondos millagros fixo ayer col bon das llargatixas...
Foron valleirando aspacín el augua na fonte pra que cayese el bicho peró non el aniyo sin muito resultado: el guardafontes parecía que tuvese pegado al cul del frasco y siguía col aniyo debaxo d’él. Xa nun quedaba máis qu’un papao nel fondo y el bicho siguía sin moverse:
- Trae – pidío Naya: - Vamos darye a volta nel camín, que malo a ser que nun acerte a ir sola pra fonte. Porqu’eu nun penso tocalla. Xa sei que nun fain mana, peró... nun quero.
-Vaya, despós a noxenta era eu... – chegóu Sara na bici.
- ¿Pos tú nun tabas castigada?
Encoyéuse d’hombros a nena:
- Taría... hasta que se durmiron todos. Quero ver qué fai el bicho y cómo ye quitades el aniyo.
Volcaron el frasco y cayéu a llargatúa col aniyo, inda sin separarse d’él. Quedáronse os tres amigos mirando pra ella sin atreverse a tocalla.
Taba el guardafontes plantado enriba del aniyo coa cabeza erguida y el colorao da panza ben chamadeiro. Véndolo fora del tarro hasta parecía máis grande.
- ¡Dios, qué feo é! – respingóuse toda Sara: - ¡Y nun se vei!
Ella sí que deu un paso pr’atrás, quitándose de delante del bicho peró sin querer marchar.
- ¿Y agora qué femos pra que se vaya y deixe el aniyo? Porque parez que lo teña pegado á panza – perguntóu Naya, esperando que Yayo coyese el indireta y lo espantase como miyor ye parecese.
Arrimóuse el neno al guardafontes como se fose darye úa patada sin ferye moverse miga. Baxóu el pé, puxándolo aspacio coa punteira del tenis; al arreboyallo viron que tía el aniyo encaxado na panza de tal xeito que rodóu sin que se ye soltase.
- ¡Claro! Tantos anos cuidando d’él que xa é como de sou corpo – apuntóu Sara, arrimándose, sin pensar nel noxo, pra vello miyor.
Miraron pra ella os outros dous, esperando que s’esplicase un pouco, peró nun yes fía caso ningún, pendiente del guardafontes que xa se virara y botara a andar pra fonte.
- ¡Buscai un carrocho, a ver cómo yo sacamos d’ei! – apuróuse Yayo a botallo de volta pral camín.
Volvéu el bicho a plantarse coa cabeza erguida, inda máis colorao del buche, peró esta vez nun s’apartóu d’él sara, mirándolo a concencia y hasta s’agachóu pra vello miyor. Encontróu Naya un pedazo de cana entr’as foyas que tapaban el alcantarilla nel cruce del camín, asombrándola el amiga condo yo pidío sin medo ningún.
- Damo a mín, qu’ue yo quito. Yayo, daye volta como antias y aguántalo col pé, peró nun lo manques, que nun fai ningún mal, na máis el que ye mandaron.
Volveron mirarse estrañaos os outros dous, sin acabar de reconocer a Sara n’aquella nena dicidida y sin gota de todo el noxo qu’el víspora yes fixera rirse d’ella y del medo que yes tía ás llargatixas. Fixo al fin Yayo el qu’el ermá ye pidía y foi Sara, con muito cuidao, quen ye sacóu el aniyo al guardafontes, quedándoye a marca ben clara unde lo tuvera encaxado.
- Sóltalo xa y púxalo á fonte, a ver se revive – pidío Sara col aniyo colgando na punta del carrocho, sin dicidirse a coyello coa mao.
- Espera que lo llimpamos un pouco – sacóu Naya un pano de papel pra coyer el aniyo.
Coyéulo el amiga, envolvéndolo nel pano y guardándolo nel bolso:
- Xa lo llevo eu – avisóu a Naya, que parecía qu’iba protestar.
Quedóuse a nena mirando pra ella, cavilando qué ye taba pasando a Sara, tan cobarde y apoucada sempre y tan dicidida de sopetón. Inda aquella mañá, toda acelerada pol sono que tuvera, era a nena de sempre.
- A ti sentóuche mal a sesta... ou ben, nun sei – quixo rir el ermao.
- ¿Unde vei el bicho? – interesóuse Sara.
- Nadóu pral fondo ben vite. Nun creo que bote muito de falta el adorno da panza... – siguío bromiando Yayo.
- Ben veremos cómo ye vei condo lo sepa bola – sentencióu el ermá, fendoyes respingar esta vez a os outros dous.
- ¿Nun pensarás deciryo? – perguntaron al tempo.
- Nun creo que faiga falta deciryo.