miércoles, 6 de diciembre de 2017

A carta (Verderón 12)

12. A carta.
Xa llevaban un bon pedazo estudiando a carta sin acabar de dar llido miga.
¡Menuda lletra! Y dicen qu'eu escribo mal... –Erguéuse Sara pra estirar as pernas.
A ver. –Movéu un pouco pr'hacia él pano Yayo –. Esto debe ser un "que".
Y esto un "mi" –propuxo Naya, apuntando pr'as primeiras lletras.
Tíamos que ter algo pra escribir, ir apuntando el que vayamos reconocendo.
Pos eu a casa nun vou buscallo –repondéu Sara, contando xa con qu'iban mandarye ir a ella, que pra eso taba dereta.
Nun fai falta que vayas que teño eu. –Sacóu Naya da mochila úa llibretía y un boli –. Nun miredes así pra mín: teño d'esto en todas as mías bolsas porqu'é el que sempre queda y acaba fendo falta.
Cambióu de postura, tirándose al llargo nel tarrén pra escribir coa llibreta ben pousada, procurando quedar tamén al altura da carta pra nun ter que movella máis. Estudióu un bocadín as lletras que xa sabían qué eran y volvéu sentarse, apurríndoye a Yayo os tarecos d'escribir.
Pintas tú miyor qu'eu. –Como el neno mirase pra ella sin entendella, esplicóu –: Saca un dibuxo de cada lletra que vayamos conocendo y despós xa miraremos el que dicen xuntas.
¡Ah, cómo se fixéramos un xeroglífico! –cayéu nel idea da vecía.
Se tuvésemos aquí el ordenador, iba ser máis fácil – queixóu Sara, arrodiyándose al pé de Naya –. Eso parece úa das lletras raras que vein pra fer os títulos....
Pos mira: é verdá. Peró nun creu qu'adelantásemos muito, porqu'estas son pintadas a mao, así que nun tein porqué parecerse... –replicóuye el ermao.
¡Hala! Deixade de discutir y empeza, qu'inda se nos vei fer noite sin saber qué dice a carta.
Buscando as lletras d'úa en úa axina sacaros a muestra de todas as qu'aparecían y xa empezaran a ver pallabras enteras. Sabendo el truco de cómo escribía as lletras foiyes máis senciyo ir reconocendo el que dicía, inda qu'algúa pallabra sacáronla máis pol resto que porque la entendesen.
Acabóu al fin Yayo d'escribir coa súa lletra el que dicía a carta y quedóuse un bocadín lléndola pra sí, antias de llella ás nenas de corrido. Condo acabóu, quedaron os tres callados, buscándoye xeito al qu'acabaran de sentir.
Tan entretidos tuveran que nin conta se deran del malagusto que foran poñéndose pra ver ben a carta, úas, y escribir al mismo tempo, el outro; así que, condo foron erguerse, todos tían aforniguexándo algún pé ou mao. Despós de sacudir y restregar un pedazo, volveron sentarse, poñendo bon cuidao de que nun se yes volvese durmir el corpo.
Inda cavilaron un pouco máis, antias que Naya rompese a falar:
Agora xa sabemos porqué se chama así a casa da Monxa... –Quixo rir.
Y porqué acabóu sendo d'ellos el molín – dixo serio Yayo –. ¿A quén ye podemos perguntar qué ye pasóu al da carta? Porque daqué tuvo que pasarye para que naide la recoyese, vendo qu'a nena xa nun iba volver al molín...
Igual foi que nun quixo recuperalla –propuxo Sara sin tar miga segura del que dicía.
Non: algo tuvo que pasarye. –Callóu un bocadín Yayo, pensando cómo esplicaryes el que taba pensando sin quedar de fato. Volvéu repasar a copia que fixera da carta –. Esto parece un adiós, peró non porqu'ella se meta monxa, ou non solo por eso: aquí dice que xa que nun vei tar él pra que poda escoyer outra cousa, miyor que siga pra monxa y por eso ye da as arras pra qu'entre como señora y non como criada... Qu'esto tampouco lo entendo porqu'as monxas son todas iguales, ¿non?
Paréceme que antias non, dalgúa peli das que ye gustan a má contaba qu'as que nun tían pra pagar as arras entraban de criadas das outras ou algo así –respondéu Naya.
Pos a mín paréceme qu'este era un pouco machista; sóname a: se nun tas comigo, miyor que nun tes con naide, métete monxa... ¡Cómo se tuvese que pidirye permiso a él pra fer el que quixese!
Pos sendo mozos, ou querendo él que lo fosen, igual sí tía que pediryo. –Sacudío a cabeza el ermao –: Inda hoi hai quén pensa que tedes que pedillo al que vos quera...
¡Poden esperar sentados! –saltóu Sara.
Xa mo dirás nus aníos, xa... –Callóu un bocadín –. Ou miyor pra ti que nun te vexa ferye caso a ún d'esos...
Vale, nun empecedes... –cortóu Naya el que tía pintas d'ir ser outra amarrega entre ermaos –. Ten razón Yayo qu'algo raro debero pasar. Y tamén la ten Sara, qu'é como se ye dera permiso, peró é qu'as cousas antias eran así, inda máis qu'agora... Podemos ir falar cos meus bolos y se nun saben nada, igual se yes ocurre a quén perguntar. Sempre van feryes máis caso a ellos qu'a tres mocosos. ¿Vamos?
¿Y cónto vamos ter que contaryes? –quixo saber Yayo.
Miráronse as nenas, Sara encoyéuse d'hombros y Naya respondéu:
Creu que pouco vamos diciryes de novo...
Parece que sempre van un paso delante noso...
Acabaron de recoyer, apagaron a lluz y saliron da casa.
–¿Vamos correndo, nun vayan vernos? –propuxo Sara.
Miyor salimos andando como se nada –respondéu Naya.
Sí, miyor vamos aspacio que, se nos ven, nun pensen qu'andamos as escondidas –aprobóu Yayo –. Peró, tou pensando, qu'igual inda tá el noso bolo na túa casa.
Pos se tá, ou esperamos que se vaya, ou perguntamos igual. Nun creu que vaya ir con contos a naide –dixo Naya tan convencida que naide tuvo máis que dicir.
Condo chegaron a casa de Naya, taban os tres bolos de tertulia na cocía, coas cartas na mao, as tazas del café y os vasíos d'anís de guindas al pé, peró sin fer muito caso de nada maís que del que falaban. Rían con gana al entrar os nenos na cocía:
¡Home, chegaron os investigadores! ¿Qué? ¿Hai cabo pra siguir desfendo el bolorto? –perguntóu inda rindo Pacho.
A eso vimos –respondéuye a neta.
Sentáronse os tres nel escano, al pé de Inés, y sacóu Yayo a llibreta de Naya que guardara él nel bolso. Iba poñerse a buscar a carta, condo el ama ya quitóu das maos:
Nun sabiches –díxoye, pasando ella as foyas hasta dar col qu'escribira el neno y devolverya.
Esto parece un interrogatorio das películas –volvéu rir Pacho.
Miráronlo os nenos pensando cóntas copías d'anís llevarían pra tar tan chisposos:
¿Sabedes porqué el molín veyo acabóu sendo dos da Monxa?
Agora tocóuyes mirarse a os veyos, perdendo un pouco a gana de rir. Al fin, sacudío a cabeza Pacho y respondéu:
Algúa deuda tían os da casa Grande con ellos y al morir el último deixóuyo en paga.
Eu sentín que fora un lío d'amores que nun acabóu ben. –Quixo aportar algo Carlos.
Vosoutros nun tedes porqué sabello –esplicóu a bola de Naya –, peró antias se us mozos se deixaban, el home siguía tendo qué dicir na vida da nena. Y ella obedecer, claro. –Sacudío ella tamén a cabeza –. Contaban qu'ún dos mozos da casa grande, alló condo anduveran os franceses por aquí, encaprichárase da que despós iba ser a Monxa que da el alcume á casa, peró qu'ella quería ferse monxa y ei tuveran porfiando hasta qu'él enfermóu y ella puido fer el que quixo.
Eu sentín – volvéu falar Carlos –qu'ella xa se fora, sin qu'el lo soubese, y aquello acabara de matallo.
Miráronse os nenos, calibrando cónto iban diciryes del que souberan por a carta y acabaron por falar case al tempo:
¿Y...? –siguío Yayo –¿Nun sabedes se sería el molín únde se vían?
¿Y cómo vamos sabello? –perguntóu Inés –: Eso pasóu fai úa pila d'anos y tampouco creu eu que lo anduveran contando por ei...
Tampouco é que nun teña sentido el que decides –pensóu en alto Pacho –. Ser é un bon sito unde verse: escondido y solo, el máis del tempo, que tampouco se molía a cotío... Pero eso seguro que lo perguntáis por algo.
Chegara el momento de callar ou contaryes todo el que descubriran y os tres pensaron que, se nun fose por ellos, máis pollos bolos de Naya que por el dos outros, nun ca se yes iba ocurrir ir revolver nel molín. Coyéu aire a nena da casa y empezóu:
Condo a meu bolo se y'ocurrío qu'igual Román encontrara os cuartos nel molín al amañallo, fomos ver se había algo máis escondido. Contóunos Antón, de condo iba moler col tío de noite, qu'el molín tía escondites nas paredes y volvimos outro día ver se dábamos con ellos. Y dimos. Y encontramos un saqueto atado cun rosario.
Y dentro del saqueto úa carta –interrumpíola Sara, parecéndoye que Naya nun iba acabar nunca de contar –que ten copiada ei Yayo pra poder lleya, que menudo trabayo nos deu saber qué dicía según é d'enrevesada a lletra. ¿Llémosvosla? –perguntóu, querendo coyerye a llibreta al ermáo.
Nun fai falta. Con que nos contedes qué dice, será abondo –respondéu Carlos, mirando el reló da cocía –: Eu teño qu'ir andando y, se non, botaremos aquí hast'a noite.
Pos é úa despedida. Un tal Pedro daye permiso a Sagrario pra que vaya pra monxa y déixaye un rosario y as arras pra que pague a dote nel convento y s'acorde d'él.
Y rece por él –apuntóu Yayo, repasando a carta al tempo qu'iba contándola súa ermá.
Y pídeye perdón por desconfiar d'ella... A saber qué y'irían contando... –siguío Sara –. Y prométeye que nunca vei esqueicella, peró qu'espera qu'ella sí lo esqueiza a él pra que poda cumplir as promesas que vei ferye a Dios y que nun quixo ferye a él.
Como a nena coyía alento pra siguir contándoyes, paróula Inés:
Xa nos femos ún idea. Pedro era el solteiro da casa Grande y Sagrario, a da Monxa.
Y tamén deberon ter a daquén acizañando pol medio –supuxo Naya.
Peró parez qu'ella xa tía el idea d'ir pra monxa, porque nun quixo comprometerse col tal Pedro –volvéu Yayo repasar el que copiara.
É qu'igual ei había muita hestoria –empezóu Inés –: Sagrario nun era de casa probe, peró tampouco tan búa como pra que yes gustase a os da casa Grande ¡y bus eran ellos y os que tían alredor!
El qu'eu nun entendo é qué fía el señorito ese, se tan d'alta era, atendendo el molín –quixo saber Yayo.
Nun creu qu'atendese nasa, maís ben iría ás truitas, qu'ese sí é oficio d'esa xente –respondéu Pacho –. A que sí iría al molín sería ella.
Ou llavar, que por vei taban as pedras del río, aprovechando el augua del banzao –supuxo Inés.
Y tempo yes faltaría ás outras pra sacar contos del encontro – siguío Pacho –: Y se á nena nun y'enchía el oyo, miyor ir pra monxa que verse comprometida con quen nun quixese.
Y máis sabendo qu'os d'esa clase sempre acababan fendo el que querían con quen fose –falóu Carlos.
Pos esta vez parez que nun foi así –recordóuyes Sara.
¡Porqu'el enfermóu y nun podería siguir rondándola! –acabóu Carlos, poñendo a pucha pra marchar –. Vóume, que debe tar búa vosa bola y a esa os disgustos nun la poin mala, poinnos a nosoutros. Nun tardedes muito en vir. Adiós.
Nin tempo yes deu a responderye condo xa salira por a porta, deixándolos rumiando el último que dixera antías de despedirse.
Pode que fose así –empezóu Naya –. Peró daquén máis sabía el escondite pra meter despós os cuartos qu'encontróu Román n'él.
Dicías antias –perguntóuye Inés a Sara – que tamén ye pide perdón por desconfiar d'ella. ¿Podedes ller esa parte da carta?
Buscóula Yayo y lleúla en alto, deixándolos outra vez pensativos:
Tá claro que xa se sabía qu'él quería relacióis con ella; é fácil que tamén soubesen que se vían nel molín y maís d'ún sabería os furaos qu'había n'él, que nun serían os únicos que los usasen –pensóu en alto Pacho.
Peró naide coyéu el saqueto –recordóuyes Naya.
Al morir él, seguro que naide s'atrevéu volver a revolver allí. Inda hoi hai xente que nun quer revolver nas cousas dos mortos, y non por falta de gana –respondéuye el bolo.
¿Y vais dicir agora que por revolver nel furao nun acabaron xuntos Saría y Román? –mosquióuse Sara.
Non, nía, non. Eso xa sabemos –acougóula Inés –que foi por acio de tía bola, qu'esa nun necesita máis artes qu'a mala idea que sempre tuvo.
Ten razón Naya – falóu Pacho –que daquén maís sabía el historia, ademáis de conocer el furao. –Deu úa calada al cigarro –. Ademáis d'esconder allí os cuartos, el molín acabóu sendo dos da Monxa. Por algo sería...
¿Y qué foi da Monxa? ¿Sábese? –perguntóu Yayo, buscando outro filo del que tirar.
Sábese –foi a resposta de Inés.
Y vosoutros tamén saberíades d'ella se mirásedes un pouco por únde andades –rematóu Pacho.
Como os nenos nun soubesen de qué yes falaban, deu outra calada el bolo, antías d'esplicarse:
El único pantión del camposanto desde pueblo é el da Monxa.
¿Y tú acórdaste que, condo eramos nenos, sempre tía un ramos de lirios por el cabodano? –perguntóuye Inés al sou home.
Por condo, nun sei, peró sí m'acordo de verye flores novas algúa vez que fora de monaguillo a enterrar a daquén. Eu nun andaba mirando as tumbas por ei... –Apagóu el cigarro.
Eu tampouco, peró esa sempre me chamóu el atención y máis verye esas flores, que daquella eran ben raras por aquí.
¿Qué son os lirios? –quixo saber Yayo.
Miráronse as muyeres coa cara de "xa tá el home que nun sabe de qué fala" que ye fixo rir al bolo:
¡Qué ben aprendedes úas d'outras!
Pra mín qu'eso nace con ellas. Peró: ¿queredes dicirme cuáles son?
Esas rosas que salen nun peteiro d'úa cana llarga al acabar el vrao –esplicóuye Naya.
Quedóuse pensando Yayo:
¿Y na más las hai rosas?
Na máis. As de colores son de san Xuan y salen en fial. Y son gladiolos –respondéuye el ermá.
Varas de san Xosé, chamámosyes por aquí antias –apuntóu Inés.
Y despós d'esta clase de xardineiría, ¿por qué lo perguntas? –quixo saber Pacho.
¿Unde había esas flores? Porque se nun eran mui comunes...
Nel xardín da casa Grande –responderon al tempo os bolos de Naya.
É fácil saber quén las poñía... –supuxo Pacho –. Y eu sí sei porqué os da casa nun las quitaban.
Miraron todos pra él, esperando que lo disese, y fíxoyes un pouco de rabiar antias d'esplicarse:
Nun m'acordo nel enterro de quén, taba ún dos ermaos que quedaban da Monxa y outro dos que taban perguntóuye porqué deixaban que ye poñesen flores os da casa Grande á súa ermá y el outro respondéuye que mentras yas puxesen, nun esqueicían a promesa que nun cumpliran.
Ei debéu haber máis que mariaxe –comentóu Inés.
Nun sei qué houbo ou deixóu d'haber, peró el molín acabóu sendo dos da Monxa y algún eiro y monte tamén cambiaron de maos. Agora a pergunta é: ¿qué vais fer con eso qu'encontrastis?

Hoi xa nada, que temos qu'andar pra casa. Xa mañá falamos. –Erguéronse os dous ermaos pra marchar –. Ei che queda todo, que xa tará bola outiando se nun chegamos hoi.

No hay comentarios:

Publicar un comentario